20:11 Çarhypelek / roman | |
 BIRINJI BÖLÜM I 1550-nji ýylyň tomsy ömrüni paýawlap barýardy. Etrek derýasynyň gözbaşy gurana meňzäp, taňkyrap ýatyrdy. Derýanyň ýazyň ortalarynda agzy-burny bilen dolup akanydy. Ondan bäri nem damanok. Hatda daňda düşýän çygam seýrekledi. Bu derýa ýakalarynda oturan ýarym çarwa, ýarym ekerançylyk bilen günlerini dolandyrýan obalylary darykdyrýardy. Arpa, bugdaý, şaly bireýýäm teşnelikden igli çaga dönüp, süllerişip galypdy. Çarwalar derýanyň akýan ugrunda, her ýerräkde çuň çukurlar gazyp suw saklapdylar. Şondan özleri, mallary suwlanýardylar. Bu-da, ajap hem kemelip ugrady. Bütin tomus ak çabga küýsän gojalar: «Beýik Taňrydan biidin çöp başy gymyldamaz. Ynha, görersiňiz. Alladan buýruk bolup ýer güýzär» diýip göwün ýüwürdýärdiler. Suw juda tygşytly tutulýardy. Basym Ýaldyrak ýyldyzy dogmalydy. Şonda howa çigräp, çyg düşmelidi. Çarwalar: «Onsoň süri dowarlary günaşa suwa ýakarys» diýşip, özlerine basalyk berýärdiler. Gurakçylyk belasy okly taýpasynyň kethudasy, ýaş, görmegeý ýigit Abany beter hopukdyrýardy. Sebäbi taýpanyň hemme garamaty iki egnindedi. Sag-salamat howpdan alyp çykmalydy. Emma nädip?... Kethuda bellenilenine birki gezek ökünjek ýalam etdi. Hatda ýaşulularyň maslahatynda ýaşlygyna dulanyp, boýun towlamak derejesine baryp ýetipdi. Şonda köpi gören, pähimli hem okumyş Rahym ahun: «Oglum, darygyberme. Arkaňda il-gün dur-a! Onsoň-da, Ýakup pygamberiň ogly Ýusup Müsür ýurduna baş wezir bellenende, ýaňy otuz ýaşynda eken» diýip, ýüregine jüňk bolan paýhasy aýtdy. Ol häzir ýylgyn jeňňelliginiň içinde şagal ýodajygyndan barýan boz atyň üstünde sarsman otyrdy. Demir sowut, demir telpekli bolup, eşigi söweş lybasyndady. Almaz saply egri gylyjy, ýaşyl mişi gynly hanjary sallanylgydy. Nurana ýüzi garaörtleň, çytykdy. Owadan gözleri ganguýma, inçesagt göwresi çygdumlanyp, awunyň üstüne towusjak barsa meňzeýärdi. On iki süňňi owumlanan kethuda şeýdip, ýadawlygyny atyna duýdurman gelýärdi. Onsoň kümüş göwüsbendinde gün yşrazlary oýnaýan at, düýbniderlän gargy gulaklaryny keýerdip, galawlydy. Onuň yzyndan gelýän atlar, ýigitlerem şeýle halda. Elbetde, tükel. Aglaba gylyçly. Otuza golaý atlydan ses-seda çykanok. Diňe at toýnaklarynyň derdinden mum-helime dönen toprakdan çaňjagaz ýokary göterilýär. Bularyň on atlysy öňden aňtawa gidipdi. Duşuşmaly ýerem golaýlady. Ýöne olar henizem görnenok. Bu ahwal Abany-da, ýigitlerini-de bimaza edýär: «Alla janlarym, olar nebela ugradykalar? Ýa-da galtamanlar tutaýdymyka?» Hawa, garakçylar okly taýpasynyň azyk getirýän kerwenini talapdylar. Şol kerwen sag-aman gelenliginde, gurakçylygyň döretjek gytçylygyndan halas bolmaga Abanyň syrgynyna ýardam etmelidi. Şonuň üçinem kerweni hut Abanyň özi ýola salypdy. Emma şowuna düşmedi. Garakçylar kerwenbaşy Garahan täjiriň kellesini kesip, horjuna salyp iberipdirler. Beýlekilerem atlaryna ters mündürip daňypdyrlar-da: «Baryň, gören-eşideniňizi kethudaňyza habar beriň!» diýipdirler. Diri öwrülenleriň çaklamasy boýunça, olar gökleňler bolmaly. Bu-da Abanyň pikirlenişiniň tersine. Sebäbi, gökleňler oklulardan şeýle bir daş däl. Ýagy çozulyşygynda biri-birleriniň arkasyny tutýarlar, hatda gudaçylyk garyndaşlygyny açyp ýörenlerem bar. Garahan täjiriň ýedisi sowlanda, Rahym ahun: «Aý, öz-ä, olar gökleň däldirler. Bolaýanda hem başga bir emmasy bardyr. Munda köýen aryň öwezini dolmak ysy gelýä. Ýogsam, azyklary, düýeleri sowaga-da, adamlaryň bitiniň burnuny gaňatmasaňam boljag-a?!» diýdi. Okly ýigitleriň gany depesine urupdy. Şol sanda ýaş kethuda Abanyň hem. Gahar-gazap paýhasdan üstün çykdy. Okluly ýigitler garakçylary hökman gözläp tapmalydylar. Barybir, Garahan täjiriň garadan gaýtmaz ogullary töwella gulak asjak däldiler. Olar eýýäm ýarag enjamlaryny dakynypdylar. ...Abanyň aty birden kürtdürli. Onsoň, şol bada beýlekilerem şeýtdi. Bu pursat ýylgyn jeňňelliginiň giň aýtymynda ýüze çykdy. Onýança: —Taşlaň, ýaragyňyzy! —Gymyldamaň! — diýen sesler eşidildi. Daş-töwerekdenem peýkamdyr tüpeňler gezeldi. Duzaga düşüldi. Diýmek, aňtawçylar tutulypdyrlar. Sataşmaly ýer şu aýtymdy. Aba dagy olar öwrülip gelýänçäler garaşmalydylar, ondan soň gözlegi dowam etmelidiler. Aba ýigitlerine ser saldy, olaram -- oňa. Kethuda ýigitleriniň ölerini-ýiterini bilmejek söweşjeň ruhuny gördi. Ýöne bu paýhynlyga eltjekdi. Ol eliň aýtymynda görnüp dur. Nätmeli? Garahan täjiriň bäş oglunyň ikisi öňe omzady, şol bada-da, atdan jansyz agdylar. Aba birbada aljyrady, gylyjynyň sapyny berk gysymlady. At çarpaýa galdy. Gaba ýylgynyň aňyrsyndan gar reňk, çuw ak atly çykdy: —Beg ýigit, gyrgynçylyk etmäli. Görüp dursuň-a, gapana düşdüň. Günäliň oduna-da bigünäleri ýakma. Abanyň süňňi gowşady. Ýene ýigitlerine seretdi. Olaryň köpüsiniň ýüzünde geňirgenmek alamaty göründi. Gazaply hem mekir duşmandan mährew sözler çykdy. Belki, bu-da al salmakdyr! Rahym ahun: «Eýýup pygamber kimin sabyrly bolmalydyr. Şeýtseň, her bir dartgynly we kyn işiň soňy düzüw çykar» diýip aýdardy. Ýöne bu aldym-berdimli pursatda sabyrlylyga niçik ýan berersiň? Ol garşydaşyna tiňkesini dikdi. Süňňi ýene gowşady, pagyş-para bolup barýar. Asyl, bu jadygöý bolaýmasyn? Abanyň heniz duşmadyk, owadan şar gara gözleri, garakça gelişmeýän ap-ak, näzik ýüzi üýtgeşik mähirliligi bilen özüne çekýär. Perraç kirpikler eýýäm ýüregine süňjüldi. Aba endiräp gitdi. Ýeri, beýle halda niçik söweşersiň? 2 Abanyň ýaňy ýagty jahana dünýä inen uçurlarynda syrgynyň çetindäki ýeleşan çatmada ak öýlänler yzanda-çuwanlyk başlanypdy: Gözlerimiň nury bala, Deräniň şiri bala, Göklüginde oruldyň, Eneň galdy kyn hala. Kyn hala-how, boý, boý, Boý, bal-ow!! Gül ýüzüňden doýmadym, Agyr ýüki duýmadym, Ysa-koka dözmänim Gara ýere düýnedim-ow, Ow!! Ow!! Waý, bal-ow!!! —diýip, agy aýdymyny aýdyp eňreýän biçäre enäniň ýürek paralaýjy sesinden itler uwlaşdy. Dik gezip ýöreni görmek kyndy. Erkek adamlaryň maňlaýy ýere degerläp-degerläp gidýärdi. Enäniň öňünde, keçä dolangy, ýeke dikrary gana bulaşyp ýatyrdy. Bolan waka aýylgançdy. Adamlar ýuwaş-ýuwaşdan aýňaldylar. Özlerini dürsediler. Garyp enä oglunyň aşyny-suwuny bermäge il-gün kömek etdi. Öldürişiniň sebäbem ýüze çykdy. Onuň ogly Hasar Garahan täjiriň süri goýnuny bakýardy. Alty aýlyk haky bermäge golaýlanda, on bäş dowary gije sürüden bölüp aýyrdy. Haçan-da Hasar hakyny talap ädende Garahan: —Ýitiren goýunlaryňy tap — diýdi. Türkana ýigit: —Men ýok edemok, baý aga — diýmekden başga söz tapmady. —Bilemok, tap. —Satyp-sowamok, iýemok, baý aga! — Kän, ýaňkalaşma. —Dogrymy aýdýan. Rehimiň insin. Öňümiz gyş. Enem, gelnim, bir çagam bar. Niçik ekläýin olary? —Tüket, it ogly! Jany ýanan Hasar oňa topuldy. Alkymyna gelende Garahan jöwher saply pyçagy bilen göni ýüreginden suwlady... Mahal geçdi. Adamlaryň gahar-gazaby ýatyşdy. Türkmençilikde beýle halda gan ýa hun talap edilýär. Öňem ir dul galan enäniň gökleň ilinden gelen doganlary şeýtdilerem. Kim, demi ýer ýarýan Garahanyň ýüzüne durar? Şol sebäpli, doganlar ýüzüni sallaşyp gitdiler. Bossan enä gandaryna nalyş etmekden başga alaç galmady. Bir ýyla golaý wagt geçenden soň, başga bir elhenç waka enäniň bükürelen bilini has-da egdi. Gözleri gap ylara geldi. Onuň arkalap odun getirmäge giden gelnini ýylgyn jeňňelliginde asylyp ölen halda tapdylar. Ol öz-özüni şeýtdimi ýa başga birimi, yns-jyns bilmedi. Ýoňsuz wagt geçenden soň hyşy-wuşy gulaga ildi. Munda-da, Garahanyň ady geçdi. Durlanmady. Çaklama aýdylýan bolmagam ähtimal. Barybir, naçar enäniň elinden näme geljek? Ol indi ýekeje gyz agtygy, kiçijik, aýyň bölegi ýalyjak Akmaraljygyň janyndan heder edip başlady. Dişini berk gysdy. Öňki ýaly, Garahanyň adyna-da, gat-gaýrym söz aýtmady: «Dostdan duşman kän» diýip pähimlendi. Bir günem ýagdan gyl sogrulan ýaly bolup, paty-putusyny eşege ýükläp, doganlarynyň ýanyna — gökleň iline daga tarap gaýtdy. Çetde gurlup berlen külbejikde mekan tutdy. Akmaraljygy zekata düşen geçiniň süýdi bilen ýöretdi. Göze görnen gyz çeniňde Bossan ýene syrkawlap, ýanyny ýere berdi. Agtygyna bolan wakalary aýdyp: —Guzym, ogul ornuny tut. Arymyzy köýdürme. Köneler: «Sallançakda ýatan bir çaga elli ýyl geçenden soň dädesiniň ganyny alypdyr» diýerdiler» diýip sözüni soňlady. Basymam jan berdi. Akmaral körpe daýysynyň elinde gezdi. Daýysy pukara adamdy. Daýzasy welin, yzgytsyz. Her günde dürli ýumuşlary buýurýar: —Aýu, Akmaral! —Näme, daýza? —Nirede sen? —Ynha, bardym, goýun ýatagy arassalap ýörün. —Git-de, dagdan odun getir. —Bolýa, daýza. —Häý, saçy ütülmiş, gymylda çaltrak. Arkalap odun getirer. Ýumuş ýene taýyndyr: —Çeşmeden suw getir. —Häzir, daýza. Suw getiriler. Günüň haçan dogup, haçan ýaşanyny bilmeýän purtsalary köp. Iňrik garalar. El degirmende bugdaý üwäp başlar. Şol undan bir garny aç, bir garny elhal. Ýöne şeýle ejirli durmuşda hem Akmaral ers-mers ösdi. Babyr bilek, ýognas. Eleşan biz köýnek onuň gözelligine zeper ýetirmekden ejizdi. Bir gezek Akmaralyň okaraly getiren gyzgyn süýdünden daýzasy içip otyrka ondan çürşen at garynjamy ýa-da siňek çykaýdy. Onuň aňyrsy-bärsine geldi: —Bi, näme? —Bilmedim, daýza. —Ite berýäňmi, muny? —Juk. —Onda ilki suw bilen çaýkarlar-da. —Tämizledim, atdanlykda. —Merezlikde... Gyzgyn süýdi ýüzüne serpip goýberdi. Her hal, Akmaral elini ýüzüne tutup ýetişdi. Ten awusy ýüregine ornady. Aglamazlyk üçin, dodagyny gan öýdürere getirip dişlidi. Gyzyň çydamlylygy gaýtam, ony odukdyrdy. Ol Akmaralyň ýarym-ýaş eňränini, bolmanda, agyra çydaman«Waý-ýeý!» diýip zarynlap gygyranyny isleýäne meňzeýärdi. Onsoň tarsa turup, tärimden asylgy gamçyny aldy-da, ony saýgylap başlady. Akmaral yzly-yzyna degýän urgudan ellerini tutup goranýardy. Şol barmana gamçy süýdüň dökülip, pakgardan tenine degdi. Gyz allaniçigsi gygyryp, gamçynyň sapyňdan tutmaga ýetişdi. Ol aýakly garpyz ýaly dolmuşça, garajürjen daýzasyndan bir silkende gamçyny aldy. Gahar käsesi pürepürlenensoň hem-de agyra çydaman ýüzkessir daýzasyny gamçy bilen çaldy. Bu-da, köräp duran ody tutaşdyrana döndi: —Waý, il-gün kömek ediň-uww! Gykylyga gapydan äri içeri girdi: —Näm-aýt, bi, galmagalyň? —Wah, seň erni suwlulygyňdan bi-uw! Waý-waý-ýeý! —Näme boldy, ho-ow?! —Bi, aýjyn urdy! I-i-i! —Urdy?! Polady ýumşak Yhat daýysy Akmaralyň gök nil bolan ýüzüne geňirgenip äňetdi. Gowşady. Daýysynyň gözlerinde rehimdarlyk ejizlik bilen gatyşdy. Ol onuň el galdyrmajagyny aňdy. Ýeke-täk hossarynyň geçirimliligi gyzyň ýüregini ersdirdi. Onuň gözleriniň owasynda ýaş göründi. Äriniň gowşak damarlydygyny bilýän Nabat daýzasynyň bolmajasy boldy: —Ärsiräpdir, bi-ýeý! Senem erni suwly talagymy ber-ýeý! Bir ýetimçä buýrup bileňog-eý... —Goýsan-aý! —Goýjak däl-eý... Yhat daş çykdy. Aýalynyň iniňi düýrükdiriji gyjydyny eşitdi: —Batyr bolsaň, git-de dädeň ganyny al, tula! Ilkinji gezek eşiden bu sözleri Akmaralyň ýüregine ok bolup çümdi. Atylyp işikden çykdy. Enesiniň çatmasyna girip, ýüzi çişýänçä aglady. Yhat daýysynyň gelip, höre-köşe etmäge-de, gurby çatmady. Beýleki daýylar-a, jahanda ýok hasapdy. Gyz ejizledi. Otlanyp ýa asylyp ölmäge küýlendi. Enesiniň: «Guzym, ogul ornuny tut. Arymyzy köýdürme» diýen soňky deminde aýdan sargydy gapylara gelen gulaklarynda ýaňlandy. Ol niýetinden tiz el çekdi. Ýöne çumçuk ýaly daýzasyna ýençdirip ýören halyna niçik ar alsyn? Öz gara başyny çarap bilmän ýör-ä. Şunda ony ýene horluk basdy. Ýene enesiniň şol sözleri ýaňlandy. Ol şeýdip ýatyşyna daňa golaý irkildi. Şol bada enesi başujunda oturdy. Geýnüwlidi. Ýumruk sokaýmaly öňki ýaňaklary doly. Etlenipdir. Birsyhly Akmaralyň başyny sypap, dodaklaryny müňküldedýär. Akmaral onuň näme aýdýandygyna düşünenok: —Ene, düşnükli aýtsana! —Balam, bi taýda horlanyp ýörme. Ýör, äkideýin. Elinden çekýär. Jan süýji zat. Akmaral ýalbarýar: —Ene jan, beýtme! Ýaş men. Onnoň-da, dädemiň...Belki ejemiňem aryny almaly. Özüň pent etdiň. —Başararsyňmy, balam? Içim ýangynlydyr, maraljygym. Akmaral bada kürtdürdi, soňra aýgytly jogap gaýtardy: —Hudaý kuwwat berer, oňararyn, ene. Enesiniň ýüzi açyldy, ellerini çarpdy. Gylyç, galkan, naýza, hanjar, aý, garaz, söweş enjamlaryny getirdiler: —Me, balam! Ol birden gaýyp boldy. Akmaral gygyrdy: —At ber-dä, ene jan! At!! Enesiniň birzatlar diýýän düşnüksiz sesleri gulaklaryna ildi. —Ene!! Ene jan!! Öz sesine özi oýandy. Çugudyp oturdy. Jahan ýagtylypdyr. Daýzasynyň körpe oguljygy işikde peýda boldy: --Akmaýaý, aý, Akmaýaý, dädem Baggoýna aýpa beýmeli»-- diýýä. Akmaral başyny silkdi. Çaga bökjekläp gitdi. Ol gören düýşüni serinde aýlady. Düýşleriň ýorluşy barada enesinden köp zatlary öwrenipdi. Oýlandy: «Öli ýanyna çagyrsa, ýagşy däl. Ondan galdy. Ýaraglar...Ýaraglar...» Ýene çaga sesi eşidildi: —Akmaýaý, aý, Akmaýaý, «Tiz bol» -- diýýä. Ol süňňünde ýeňillik duýup ýokary turdy: «Başa gelenini göz görer» diýerdem enesi. Daýzasy şol günden başlap kelam agyz gepleşmedi. Ýumüş buýursa çagalarynyň üsti bilen habar ýetirdi. Iňirdisi kemeldi. Göwnüne bolmasa, gitdigiçe mährewlendi. Akmaralyň ýüki ýeňläne döndi. Igençli sözleriň arkasyna daş urlandan agyrdygyny bildi. Daýzasynyň garaýşynyň üýtgemegini bir gezek garaw görkezenligine ýordy. Munuň asyl beýle däldigini tiz bildi. Ony äre berýärler. Özem obanyň jahyllary gyrlan ýaly, ýedi onlugy külterläp ýören adama aýal üstüne. Elbetde, bu-da,daýzasynyň «oýnudyr». Hem-ä, şol, bir urgynyň aryny ýerine düşürýär, hemem lomaý galyň alýar. Bir okda iki towşan awlaýar. Mylaýymsyramasynyň gözbaşy bildirdi. Nätmeli? Kime kömek üçin ýüz tutmaly? Daýysy Yhadamy? Olam nalajedeýin, lellim. Daýzasy «Otur!» diýse, oturýar, «Tur!» diýse, turýar. Her hal, şol wakada el galdyrmanlygy ömürlik ýadynda galar. Dogry, henize çenli, gaty-gaýrym sözem diýenok. «It görse, gözi agarjak» durmuşyna janam agranok. Ynha, sähetlije gün- de, golaýlaşýar. Akmaral has çaşgynlady. Bir gezek dagy gatyk deregine suw getirdi. Öňküligi bolanlygynda, daýzasy heňkirerdi, belki, kellesinde taýak döwerdi. Bu gezek ajy ýylgyryp oňaýdy, hekgerildem. Akmaral özüniň ejizlänligini görmekden daýzasynyň üýtgeşik lezzet alýanlygyny şu pursat aňşyrdy. Diýmek, gözgyny haldan rastlanmaly. Muňa göz ýetirse-de, ölmez-ödi iýýän höreginem kemdi. Ol heniz ulanylyşyny bilmese-de, enesiniň düýşünde beren ýaraglaryny köp küýsedi. Ahyry ondanam tamasyny üzdi: «Men şol düýşi gün doganda görendirin. «Gündizki düýş ýalançy» diýýärdi enem pahyr». Haýsydyr bir keramatly güýjüň bu agyr haldan halas etmegini häli- şindi isledi. Mundanam uç bildirenok. Gaýtam, sähetli güne üç gün galdy. Aralykda bir waka gopdy. Ol hemişekisi ýaly, Sumbar derýasynyň boýundaky ýylgyn jeňňelliginden odun getirmäge gitdi. Soňky wagtlar oduny günde iki getirýär. Toýda ýakmaga gerek. Bu ölüme höküm edileniň öz çukuryny özi gazýana meňzeýär. Ol islänok durmuşa çykmagy. Onda-da, garry mülhide. Göründe dik otursyn-da ylahym daýzasy. Islegiň garşysyna gitmeli pursatlar bolýan eken. Edil akymyň tersine ýüzýän ýaly. Akmaral derýanyň gyrasyna geldi. Derýa kenaryna sygman, däli- porhan bolup akýar. Golaýdaky girdabyň ýüzi tegeleklenip gidýär. «Ynha, şol girdap meni güzaplardan dyndarar» diýip, ýyldyrym çaltlygynda pikirlendi. Kenary syryp deňine geldi. Geň galmaly, enesiniň sesi lummurdaýan suwdan aşyp, gulaklarynda ýaňlandy: «Beýtme, balam,...Kasam etdiň...ň...ň...» Ol gulaklaryna barmaklaryny dykdy. Gözlerini daşa dönderip ýumdy: —Akmaralym... «Razy bol, ene jan! Mundan aňry başaramok...». Gyz göwresini derýa tarap egdi. Ýöne haýsydyr bir berdaşly güýç ony saklady:—Akmaral!.. Akmaralym!.. Ol ýalpa gözlerini açdy. Towlanjyrap, elden sypdy. Beýleräkde ýatan paltasyny kakyp aldy: —Gymyldama, ýerçekmiş! Onuň garşysynda ýylgyryp duran baý ogly Batmandy: —Aklyňa aýlan! Ol öňe ümzükdi. Akmaral aýylganç gygyrdy: —Gelme golaýyma, ýezit! —Seni ölümden gutardym Batman «Akmaral ýene derýa tarap okdurylaýmasyn» diýip ätiýaç edýän şekilli onuň bilen kenar aralygyna süýşdi, Akmaral indi birneme özüni dürsedi, ýüregi düşüşdi. Muny ýigit duýdy. Az-kem öňe omzady: —Gulak as, Akmaral! Toýa barmasaňam, eşidensiň. Men ýaňy öýlendim. Gelnimem aýyň bölegi ýaly, ýalpyldap dur. Hol, öňräk, geçip barýarkaň saňa nazarym düşdi. Şondan bärem ýüregime ot ýapyşana döndi. Karar tapamok. Bu daglarala sygamok. Mejnuna öwrüldim. Rehim et, maňa! Men...men...seni söýdüm. Batman gyzyň aňkarylýanlygyny görüp, has öňe süýşdi: —Dogry, men kakabaş gezdim. Heleýbazlygam etdim. Indi o zatlar gaýtalanmaz. Ol bir towsanda gyzyň alkymyna geldi: — Isleseň gelnimi kowaýyn. Batman onuň elinden tutdy, suhangöýlük bilen dowam etdi: —Garry arwahyň buz ýaly sowuk gujagynda ne işiň bar? Göwnüňem tapabilmez ol. Ýeriň aňry ujuna gitseňem äkideýin. Gaçaly, Akmaralym, gaçaly! Ilkinji gezek erkek kişiniň teniniň degmegi, söýünçli sözleri gyzy ýaz bägülüniň müşk-anbar ysy kimin meýmiretdi. Ýigit ony bagryna basaýmalydy, näme üçindir, kürtdürdi, şujagaz pursat-da, hemme azabynyň soňuna sogan dogrady. Muny sypdyranlygy üçin ömri paýawlaýança ökünip gezmegem ahmal. Ýogsam, zenan tagamyna gezek gelende ýaşlygyna garamazdan, ýeserjedi. Şu aralykda enesiniň Akmarala: «Egniňde iner ýüki bardyr, bala. Tiz özüňi ele al» diýen sözleri eşidilen ýaly boldy. Ol allaniçigsi haýkyrdy: —Çe-kill!! E lini silkin aýyrdy-da, oba tarap ökjäni göterdi.Batman gursagyna ura-ura bulum-bujur ahmyrly oýlanyp galdy: «Wah, ony zorlaýmalydym. Kime ýeterdi dat-bidady? Näme gelerdi Yhadyň elinden... Aý, ony edip bolmaz. Men Akmaraly söýdüm. Söýýän gyzyňy beýtmek, erkek kişiniň işi däldir...». Akmaral bolsa, niräliginem bilmän, şol gün ýarygije çeninde öýden gaçdy. Ol gözlerini ýalpa açdy. Şonda üstüne eglip duran agajet, burunlak - seňrikmen, garaýagyz ýaşulyny gördi. Ýaşulynyň ýüz keşbiniň parahatlygy hudaýlykly bendedigini aýdyp durdy. Öň sähnä dönerlän gyz galagoply gözganjyrady. —Gorkma, gyzym, Hudaýa şükür, gözleriňi açdyň. Akmaral endam-janynyň zerzawlygyndan, dyzynyň biriniň ýiti agyrysyndan gaşlaryny çytdy: —Döwlen -- ýenjilen ýeriň ýok. Hernä çöregiň bitin eken. Gaýadan uçupsyň. Goja kişi ýokary turup, içi goňrumtyl-gyzgylt şerbetli okara getirdi. Akmarala dik oturmaga söýget berdi: —Häzir, me, iç, şuny. Ol okarany Akmarala uzatdy. Gyz ony az-azdan içip, soňra başyna çekdi. Eneden dogup, bu hilli tagamly içgi içeni ýadyna düşenok. Goja kişi göwnihoş ýylgyrdy. Orta keýigiň derisini saçak deregine ýazdy. Üstünde hoz, nar, pisse goýuşdyryberdi: —Bi, ir-iýmişler biziň dagda bol — diýip keýpihon aýtdy-da, daş çykdy. Çörek, köze daglanan kakmaç getirdi. Içi gyzgyn süýtli okaranam goýdy: —Iýip-iç, gyzym. Basym kuwwatlanarsyň. Hiç zady gaýgy etme. Şu ak başyň dikliginde saňa barmagyny batyran bolmaz. Ol ýene daş çykdy. Akmaral birlaý içerä göz aýlady. Çatma kuwwatly, syrdam arçalardan edilipdir. Kelteje gursakça, içmek, gamçy asylgy dur. Ol arka tarapyna göz aýlady. Agzynyň öwelenini bilmän galdy. Gylyç, galkan, hanjar, naýza, ok-ýaý, tüpeň, aý, garaz, tükel jeň enjamlary. «Allajanlarym, bi nä täwüre gojaka? Hereketleri ynamly, ýüzi mährew. Han ýaşaýyşly. Özem ýeke gezip ýör». Akmaral şu hili oýlardan soň, daş käsä geň galyp suw guýdy. Bir haýukdan goja geldi-de: —Sygry örä goýberdim — diýdi. Akmaral iýip-içip bolupdy.Oňa geňirgenibräk seredip otyrdy. Tanyşlyk açmaga howlukmaýan goja ahyry: —Adyňy aýdyp goýber, gyzym! — diýdi. —Akmaral. —Maňa Remezan aga diýiber. Soňra şah ýaly murtlarynyň uçlaryny towlaşdyryp goýberdi. Ol Akmarala üç-dört gün geçinçä gezmäge kän rugsat bermedi. Şu aralykda Akmaralyň serine köp küýler gelip-geçdi. Ilki öýden gaçanynyň üçünji gijesi gaýadan uçanlygyny hakydasyna saldy. Bagtyna Remezan aga sataşypdyr. Ýogsam, guş-gurtlar läşini dargadardy. Ol çatmanyň daş- töweregini esewanlady. Sygyr, goýun ýataklaryny gördi. At-da bardy. Çatma jülgäniň gyrasynda ýerleşipdi. Gojanyň ýeke ýaşaýşy ony beter gyzyklandyrýardy. Sakçydyr öýtse, bol ekinçiligem görnenok. Golaýda diňe az-kem şüdügärlenen ýerjagazlar görünýär. Olam hol etekde, ýylgynlaryň içinde, oýtumda bildirýär. Eýsem, bu syrly ýaşuly kimkä? Gürläbereýinem diýenok. Akmaral-da, sorabilenok. Pursada garaşyp ýör. Ol güýjüne girdi. Öň gara işe werziş bolan elleri birneme gijäp ugrady. Damarlarynda ýaşlyk gany dyňzady. Onsoň-da, sagalansoň goja kişä hyzmatyny etdirip ýörmäge uýaldy. Gaýtam, onuň özi dogabitdi hyzmatkär-ä. Şol sebäpli: —Remezan aga, maňa, garaz, bir ýumuş buýur - diýdi. —Gurbatlandyňmy? —Hawa. —Şumad-a, görnüp duran etmeli işem ýok, keýgim. —Aý, güýmensem gowy boljak. —Öz etsem-petsemiň ýokmy? —Özümiňmi?...At münesim, gylyç oýnasym gelýä. —A-a-a -- Remezan aga agzyny açyk saklanyny bilmän galdy. Ýöne geňirgenmesi ýüzünden basym aýryldy. —At münerdiňmi, öň? —Juk. —Gylyç tutup görmäniňem belli. —Hawa, —Tarpdan başlamaly-da. Akmaral baş atdy. Remezan aga ýene sowal beräýjek şekilli oňa çiňňerildi-çiňňerildi-de, sesini çykarmadyhöweslenmegi ony çuslandyrdy. Küýkeren göwresi ýazylyp-ýazylyp, çeňňelen göreçlerine nur gaýdyp gelene döndi. Eýýäm çaý içim salymdan: —Üzeňňä aýak basanyňdan çalt eýeriň üstünde goňmaly.Ynha!.. Hut garran bürgüt ýaly, atyň üstünde oturdy: —Özüňe ynamyň berk bolsun. Soňra aty gorgunyna goýberip, yzyna öwrüldi: -- Me.Jylawy Akmarala berdi: —Bol hany, tolgunma. Akmaral gojanyň aýdyşy ýaly, mündi. Ol monçalygyny daşyna çykardy: --Tüweleme, gyzym. Ugraber, indi. Şeýtdi-de, gidiberdi. Soňra pyýada, at üstünde gylyçlaşmagy, naýzalaşmagy öwrenmäge girişdi. Ýylgyn jeňňelliginiň gyrasy çapylmakdan kemelip-kemelip gitdi. Akmaralyň günüň haçan dogup, haçan ýaşýanlygyny bilmeýän mahallary köpdi. Ýeke özem gezibererdi. Ilki at gaýtarym daş-töwerege aýlandy, soňra örüsini giňeldiberdi. Bu ýerlerde laçyn kimin erkindi. Özem her jülgäniň ot-çöpüne, haýwanyna belet. Keýikler süri-süri. Her sürüniň haýsy çeşmeden suw içýänliginem bilýär. Bir gezek ýaraly möjegiň üstünden hültde baraýdy. Onuň gözleri gyzaryp, tüýleri syh-syhlandy. Hyňrandy. Akmaral birbada doňdy. Ýüregi düňküldäp, gursagyny ýarara getirdi. Gymyldasa, möjek towsarly göründi. Beýdip uzak saklanyp biljek däldi. Onsoň yza çekilmek üçin gozgandy. Möjek zyňdy. Akmaral gapdala çekilmäge ýetişip, gylyjyny bulady. Möjek aýylganç uwwuldady-da, bir gapdala ýykyldy. Onuň derisi boýnundan üzülerläp-üzülerläp dur. Gözlerinde welin ynsana bolan ýigrenç, kine doňup galana meňzeýär. Akmaralyň birbada ýüregi gyýyljak ýaly etdi, soňra elini salgap goýberdi-de, gidiberdi. Şundan üç-dört gün geçdi. Remezan aganyň iki sygry, bir ýaş öküzi öz peýwagtlaryna otlaşar ýörerdiler. Ikindinem ýataga gelerdiler. Şolary atly-ýaragly iki adam kowup barýarka göräýdi. Bu taýlaryny yns-jynsyň aýak ýeterinden uzak hasap edýärdi. Ýöne indi nätmeli? Remezan aga habar edinçäň ogrular ýurtdan çykjak. Onsoňam, ol goja kişi. Elinden zat gelmezligi ahmal. Indi bu zatlaryň hakyky eýesi Akmaral bolmaly. Ol, hol, öňräkden zompa çykyp, ýodajykda keserdi:—Ah-ow, adamlar, o sygyrlar, biziňki. Nirä sürüp barýarsyňyz? Atlylar saklandylar. Biri-biriniň ýüzüne seredişdiler. Birdenem hahahaýlaşyp gülüşdiler. Biri: —Oh-o! Gulamaly, biziňki şowuna. Biribar, bir gözel gyzam eçildi — diýip beýlekisine aýtdy: —Gel, gel, dag jereni, gel! Atlylar oňa tarap ýöneldiler. —Gelmäň, bäri! Emma olar gögeleje gyzyň duýduryşyna ünsem bermediler. Akmaral Remezan aganyň: «Gyzym, söweşde başarsaň, hemişe ilki hüjüm etgin» diýen pähimini ýadyna saldy. Atyny debsiledi. Mes bedew bir segredi-de, gulaklaryny ýapyryp, garşydaşlaryna okduryldy. Atlylar birbada aljyradylar. Sebäbi bujagaz gyz hüjüm eder öýdüp küýlerine-de gelenok. Her hal, biri gylyjyny gynyndan çykarmaga ýetişdi. Gylyçlar howada çaknyşdy. Uçgunlar syçraşdy. Atlar çarpaýa galdylar. Ikinjisi häzirem gözleriniň görenine ynanmaýan şekilli aýňalman, söweşe girişenok. Ýogsam Akmaralyň heläklenäýmegi ýa-da tora düşmegi gaty ahmaldy. Akmarala Taňry dogry nazaryny saldy. Garşydaşynyň aty büdredi. Akmaral ony çapmaga ýetişdi. Onuň egni sallanyp atdan agdy. Gyz yzyna öwrülip, beýlekiniň deňine geldi. Şonda onuň ýigdekçedigini, reňkiniň ak samana dönüp, saňňyldaýandygyny bildi. Gowşap, gylyjyny aşak sallady. Ilki diline gelen şu söz boldy: —Uruşjakmy? —J...j...juk. —Bu kim? —G...goňşymyz. —Ugruňyz nirä? —G...geçip barýardyk. —Gaýdyp ogurlyk edermiň? —Ýok, ýok. Akmaral sygyrlaryny kowdy gaýdyberdi. © Annatagan NURGELDIÝEW | |
|
| |
| Ähli teswirler: 1 | |
0
| |
