16:14 Yşk heseri / roman | |
YŞK HESERI -1- Ol ölemen awçydy. Özem uçup barýan guşuň gözünden urup bilýän mergendi. Etrek sähralarynda bolsa, aw bol. Keýikler süri-süri. Sülgün, togdary, käkilik, gyzylinjik ýaly guşlaryň mekany. Tilkiniň, şagalyň, möjegiň sesleri gijeler gulagyňdan gidenok. Ylaýta-da, gyş aýlary gözüňi ýumup kesekleseňem boş geçenok. Etrek ýurdy maýyl bolansoň, uzakdaky sowuk ülkelerden ördek, toklytaý, gaz, durnalar uçup gelýärler. Jagylda-juguldan derýa guş bazaryna dönýär. Dogry, häzirki suw gytçylygynda kiparlady. Dag çeşmelerini gözläp gidendirler. Şeýle halda bularyň iň dogumlysy möjek. Olar gündiz yssyda sürenlerinde ýatýarlar, gije şikara çykýarlar. Öri meýdanlaryndan ogşuk-torum tapmasalar, hut ýatakdakylary öldürip, garyn suwlaryny içip gidýän mahallary bolýar. Obanyň azyk-owkady çözüldi hasap edip gelýän Aba dartgynly pikirlerden saýpallaşmak, göwün açmak üçin şikara ýatarlaýyn gitmegi ýüregine berk düwdi. Daglara gider. Çaldamak-çaldamak aýlaw şah mähnet goçlary göz öňüne getirip, awçy göçgünliligi gursagyna sümüldi. Eýeriň üstünde gozganjyrap, süňňi ýeňledi. Birden ýadyna Akmaral düşdi: «Päh, owadan-aýt, zalym. Armansyz aryny alabildi. Indi goç ýigitleriň birine garamatyny ataýmaly». Onuň oklulardandygyna buýsandy. Ol agyz-burnuna düşen çanjagazlary süpürişdirip goýberdi-de, Balkanyň keşbini huşunda aýlady. «Yňdarma, gözsüz batyrlardan bolmaly. Beýle ýigitler bilen almajak galaň bolmaz. Megerem, Akmaralyň taýy şodur». Şunda Aba tisginjiränini bilmän galdy. Ýaltaklap, ýigitlerine göz aýlady. Olar kethudanyň içgepletmesinden bihabardylar. Bu Abany rahatlandyrdy. Sebäbi ýüreginiň teýinde Balkana bolan gizlin gabanjaňlyk köredi. Muny ýigitleriň ýüz-gözünden aňşyrmazlygy ýagşy. Olar Garahan täjiriň ogullarynyň gussasyna duýgudaşlyk bildiren kişi bolup dymýarlar, ýogsam, gylawlylyk, «awy» oňanyň hoşnut göçgünliligi asmana galmaly. «Akmaral»... Aba misli kalbyna ot düşüp, ony söndürjek bolýan şekilli gursagyny gaýta-gaýta owkalaşdyrdy: «Akmaral...ot-ýalyn, gyz däl, ol. Çabrasa köýdürjek. Bi, niçik, ahwal? Bi, niçik, ahwal? Bi, niçik, gudrat? Öýli-işikli halyna...» Oňly gürleşibem bilmändi. Onda nä? ... Diňe ilkinji sataşanda, perraç kirpikler ýüregine sünjülipdiler. Aba şonda endiräp, tas atdan tüwdürilipdi. Şu wagtkysy şol mahalky «oýnuň» täsiri. Bi, nebela? Ýä «söýgi» diýilýän apatmyka? Ol işşekçer jahyl däl-ä, indi. Ol söýüp öýlenmese-de, derek boýly, mährew, maýa gözli, näzik gelniň ýary. Agyn, Abanyň özüne kybapdaş goşa gumry ýaly perzentleri bar. Kesekä nazar dikmek, gabahatlyga barabar bolmazmy? Dokuzy düzüwligi, rysgally ojagy weýran etmezmi? Ol bimazalanyp, obanyň garasy görnensoň, şol tarapy nazarlydy. Hümerlenişik gözüne ildi. «Allajanlarym, bi nämäniň toparlanyşygyka?» diýip, bada-bat oýlandy. Şeýdibem, başky pikirlerinden sabady. Birki gezek debsilände, atynyň gorgunlamasy çaltlandy. Ýigitlerem Abanyň yzyna eýerdiler. Olaryň köpüsi: «Urşan-sögüşen bolaýdymyka?» diýen pikirlenmä ýykgyn etdiler. Ýakynlaşyberenlerinde märeke sar sürüsine meňzäp, bäri çozdy. Aba: «Ganjaryşmadyk bolsalaram ýagşy» diýip, içki tolgunmasyna basalyk bermäge synanyşdy. Ilki garym-gatym bolşup ýigdekçedir çagalar geldiler: —Aba däde, geldi, gözüň aýdyň! —Kerwen geldi! —Azygymyz bolar-eý! Biri-birini gujaklap, bökjekleşip, jagylda-juguldylar. «Bular kerweniň, biziň sag-aman gelenimize begenip, yňypdyrlar» diýen Aba obanyň içine aralaşanda ýedi-sekiz del atla gözi düşdi. Gyrada hatarlanyşyp duran ýaşululara salam berdi. Olar biragyzdan «Waleýkimessalam» diýip jogap berdiler. Aba ýeke-ýekeden görşüp çykdy: —Eýgilikmi? Ol gözleriniň gyýtagyny atlylara aýlap goýberdi. Hemmeler Rahym ahunyň hamy ýuka akjymak ýüzüne äňetdiler. Aba şol tarapa gaňryldy. —Eýgilikmi, ahun aga? —Aý...Esenmeňliň dogmasy gyz alyp gaçyp, getirdi. —Nireden? —Goňjy Eýmir obasyndan. —Bütüki, atlylar näme? —Esenmeňliň galyňy tölemäge gurby çatmady. Ýogsam, iki tarapy ylalaşdyrdyk. Syrgynymyz dowar-beýleki tölemäge goltgy-da berdi. Bular gudamyzyň garyndaşlary. «Goňşuçylykda äsgermän, basgyladyňyz. Onsoň galyňy ýokary salýas» diýşip durlar. Şerigatda bularyňky nädürs. Juwanlar meýilli bolup, razylaşsalar az-owlak süýt haky bermeli. Ýöne ata-enänem göwnüni görmeli. Esenmeňlä özüň belet, eli ýuka. Gelnimizi yzyna äkitjekler, oglum. Daýanýanam tapylmady. —Talaplary näme? —Tanaly sygyr. —Ýene? —Ýenemi?... Goja kürtdürdi. —Iş maly üçin bäş keşer erkek. Ony özüm berjek. Zekata getiripdiler. Sygrym welin, ýok. —Hymm... Aba çetde duran bir ýetginjegi elini salgap çagyrdy: —Gel, bäri! Ol ylgaşlap, alkyma golaý sägindi. —Derýanyň ýakasynda biziň sygrymyz bardyr. Tanaýaňmy? Ýigdekçe başyny aşak saldy. Aba ýalňyşmazlygy üçin salgyny berdi: Tutar gulagynyň ujy alyk, ala-mula läheň sygyrdyr. Ynha at, basym kow-da, getir! Ýigdekçe Abanyň irişmesini uzadanyna mähetdel kakyp aldy-da, pişik çakganlygynda eýeriň üstüne gonup, gaýra tarapa ýüzin saldy. Aba Rahym ahuna ýüzlendi: —Toý sähedi bellendimi? —Birigün. —Be...ýe Aba ýüzüni sallady. Ahun bilesigelijilikli sorady: —Näme ýaýdandyň, oglum? Aba onuň gulagyna pyşyrdap diýen ýaly zatlar aýdyşdyrdy. Rahym ahun gaşlaryny bürüşdirip kesgin gepledi: —Toý-ýas ata-baba gelýän iki akym. Gabatlaşypdyr. Ertir Garahan täjirlerden toýy geçirmäge rugsat soraýarys. Göwnemeseler, toý sähedini yza süýşüreris. Ol soňra ýaşululara tarap öwrüldi: Adamlar, hemmäňiz Garahan täjirlere barmaly. Bolmaz iş ýüze çykypdyr. Özi öňi bilen Garahan täjiriň syrgynyna ugrady. Sowuk habara aňktaňk bolan adamlar ses-üýnsüz onuň yzyna düşdüler. Gije ýassy çemesi Rahym ahun Abanyň öýüne geldi. Bular öňem biri-biriniňkä gürrüňçilige barardylar. Okymyş gojanyň pähimli söhbedini diňlemek Aba aýratyn şirin lezzet bererdi. Ahun bu gezek kelteçe gepledi: —Aba jan, oglum, Astrabat häkimi täzelenipdir. Tizden-tiz sowgatsalamly şoňa barmaly. Beýleki hanlaryň, kethudalaryň eýýäm ýola düşen bolmaklaram ahmal. Häzir ýadansyň dynjyňy al. Toý-ýasy özümiz sowarys. Ol basym çykyp gitdi. Etrek-Gürgen boýlarynda ýaşaýan türkmenler atagzynyň gysajynda ýaşaýardylar. Bir tarapdan, gyzylbaşlar hömürowanlyk etse, beýleki tarapdan, Horezm hanlygy ejir çekdirýärdi. Rahym ahunyň ýaş Aba beren maslahaty demi daş ýarýan hömürowanyň biriniň damaryny gowşatmak üçindi. Muňa Aba aňryýany bilen düşündi. Ýöne nijezar beýdip towşan ýaşaýşynda gezjek? Ölseňem, gurt kimin darkaş gurmak oňaýly bolmazmy? Bu meýil ýyldyrym çaltlygynda serine gelip-geçdi. Nägileligini bildirmek üçin, ýüz-gözüni sowuklatdy. Ýöne diňe okly taýpasynda däl, eýsem, bütin Söýünhanda ylymdarpähimdarlygy bilen adygan gojanyň teklibine birbada niçik garşy çykyp biler? Täk okly taýpasyndan wekil barmasa, gyraklanmazlarmy? Şol sebäplem, gojanyň ýüzüne durup bilmedi. Geplemedi. Ýol şaýyny tutmak üçin pikir öwürdi. —2— Akmaral güýzüň siňňitli ýagýan ýagşynyň ýakymly şabyrdy sesine gulak asyp, mahal-mahal eýlä-beýlä agdarylýar. Külbäniň beýleki böwründe Remezan aga dünýeden habarsyz hor çekip ýatyr. Gyzyň gojanyň ukusyna gözi, gitmänem duranok: «Wah, şeýdip dünýäni bilmän, ýatsaňdyň» diýip göwün ýüwürtdi. Bolanok. Basym, Balkanyň dagy ýörite wagt bilmek üçin saklaýan gyzylkekeç horazlary gygyryşybam başlar. Ýöne ol nämä bimazalanýar? Gündizem pikir derýasyna gark bolanyny duýman galýar. Hernä muny Remezan aga bilmese ýagşy. Bu ahwaly gojadan gizlemek ogurlygyňy perdelemek bilen barabar. Herhal, aýdyp bilmez. Özem mese-mälim horlandy. Reňki güýz heseri uran bägüle meňzäp saraldy. Terje ýaňaklary myssardy. Bu haly gojanyň aňşyrmazlygy mümkin däl. Birki günlükde-hä, ýiti-ýiti äňetdi-de, sesini çykarmady. Belki, özüniň dil açaryna garaşýandyr. Goja sabyr-takatly kişi. Eýsem ony otdan alyp suwa, suwdan alyp oda oklaýan elhenç ahwal näme? Gyz ýene beýlesine öwrüldi. Gözlerini ýumdy. Bolanok. Ýogsam onda arman galmady. Aryny ýerine saldy. Özüne ömürlik ýanýoldaşam tapyljak. Görmegeý hem ýigitleriň naýbaşy Balkanyň otlukly nazaryndan gaça durýar. Ýigit kemi ýok onuň. Şeýle garadangaýtmaz kişi gyz ýüregini gozgap bilenok. Akmaral oňa imrinjegem boldy. Paşanok. Ýigrenibem baranok. Ýigitleriň içinde ýene biri... uzagrakdan saýgardy, otlukly nazar dikdi. Ýöne ol tiz ýüzüni sowup, ýoldaşlarynyň arkasyna duwlandy. Göwnüne bolmasa, ony bir ýerde öň görenine meňzetdi. Esli mahal ýadyna salmak isläp, oýlanybrak gezdi, soňra tiz unutdy. Gaýdyp pikirlenmedem. Olam göze ilip durmady. Gyzyň kalbynda pitne döreden ýigit Abady. Özem, şo-ol, ilki sataşanda. Onuň maşgalalylygam belli. Şonda-da...oňaranok. Küýünden çykaryp bilenok. Synanyşýaram. Diňe öz göwnüni aldany galýar. Bi, näme boldugy? Akmaral eliniň birini ýaňagyna söýget edindi. Eýsem, bi näme boldugy? Söýgümi? Ol bu sözi ilkinji gezek baý ogly Batmandan eşidipdi. Şol mahal kän pitiwa bermändi. Bu söz, gör, nähili, elhenç hem şirin eken?! Onuň kalbynyň bir ýerlerinde zenanlara mahsus ýüregi ýukalykdan Batmana indi rehimdarlyk döredi: «Haý, neresse»... diýip, pyşyrdanyny bilmän galdy. Muňa ukusyna sak Remezan aga ýalpa gözlerini açdy. Gaýta-gaýta pallady, onsoň, Akmarala nazaryny aýlady: —Ýagyş henizem ýagýar. Nesip etse, ýer güýzär. Il-günüň maňlaýyndan dirär. Goja säginip, sözüni soňlady: —Ýene, uklamansyň-ow, gyzym? Akmaralyň ýaňaklary gyzdy. Ogurlygyň üstünde tutulanyň ahwalyny başdan geçirdi. Goja öňem onuň kämahal uklamaýanyny bilýän eken. Akmaral sesini çykarmady. Daňa golaý ýagyş diňdi. Gyz höwründen tazygan jerene döndi, ýöne ymyzgandy. —Gyzym, saňa gelen bela-beter aýylganç. Muhabbetden gan hem gül ysy gelýändir — diýip, Remezan aga ertir Balkanyň ýigitleri dagadüze pytrap, ikiçäk galanlarynda aýdyp otyrdy. —Seniň menden başga syr alyp, syr berişjegiň ýok şumat. Muhabbet belasynda birem, howlukmaçlyga ýol berme. Pähimlen. Pähimlenmekden zyýan çekmersiň. Ikisem birhowa dymdylar. Birden, atyň kişňeýän sesi eşidildi. Bu özleriniňki däldi. Şol sebäpli, dilleşen ýaly, deň gopup, daşary çykdylar. Ho-ol, uzagrakdan bir atlynyň ýüzin salyp barýanyny gördüler. Ol basym ýylgyn jeňňelligine urdy. Remezan aga bilen Akmaral biri-biriniň ýüzüne geňirgenişip seretdiler. Gün çyraýly şöhlesini meýdana ýaýradypdy. Şahalarda bulduraşýan ak damjalar üzlüp-üzlüp gaçarly görünýärdi. Gurak toprak öljeräp ýatyrdy. Niredendir bir ýerlerden gelýän bozaganyň melul ediji ysy gaňşyrawugyňa dykylýardy. Durlanan asmanda übtük bulut görünmän, diňe mollatorgaýyň biri, hamala, bulary busup külbede oturmakdan gezelenje çagyrýan ýaly, çyr-çytrak saýraýardy. Olar süňňi ýeňillik duýdular. Dogrudanam, busulmak, owadanlanan güýzüň bu mahalynda janyňa kast etjek bolmak bilen barabardy. Ikisem ses-sedasyz deňme-deň atlaryna atlanyp, aýagaldygyna çapdylar. Çaý içim salymda külbeleriň garasy ýitdi. Atlar çygjardylar... Gapdalda sübseguýruk tilki göründi-de, ökjäni göterdi. «Gy-ýuw!» edip, Akmaral şol bada onuň söbügine düşdi. Ygally, şorumtyk ýere aralaşan at öz güýjünde doly çapyp bilenokdy. Patyrdyk-patyrdyklap, palçyk syçradýardy. Aw göçgünliligi kalbyna sümlen eýesi bolsa gyssap janyny alyp barýardy. Şu sebäpli, öňündäki gaçyp barýan jandarjyga ýigrenç dörän şekilli at az-kem daýandy. Dura-bara ara ýygjamlandy. Tilki şol barmana jeňňellige urdy. Akmaralam galmady. Şeýdip, ýoňsuz kowalaşdy. Tilki ahyry gözden ýitdi. Ol yzyna öwrüldi. Hilegärjigi peýkam bilen tükgerdip bilýärdi. Ýöne keýpine, awçy göçgünliligini uzaltmak isläp, degmedi. Öňünde atly keserdi. ýüzi-ýüzüne düşüp, tisginjiredi: —Hiý-ih!... —Hawa, bi, men... Batman arkaýyn jogap berip, ýylgymaga synandy. Şonda ýaňaklary çukanaklap, ýüz keşbi ejirli göründi. Oýturaklady: —Oslamadyňmy? Akmaral dymdy. Batman çarpaýa galan atynyň jylawuny çekip köşeşdirdi: —Akmaral, söýgi derdi ýowuz eken. Hernäçe unutjak boldum. Eger-eger bolanok. —Niçik tapdyň? Gyz bu goşa sözüň agzyndan çykanyny bilmän galdy. Şol sebäpli, ökünýän ýaly, dodaklaryna barmagyny goýdy. Bu tersine, ýigidi galkyndyrdy: —Garahan täjirden ar alşyň Etrek sähralaryndan daglara ýaň saldy. Eşdenimden, yzarladym gaýdyberdim. Indem, çolalyk aňtap, ogry syrtlan ýaly garawullap ýörün. Siziňkilere goşulmagy oňardym. Akmaral şo-ol, otlukly nazar salanyň Batmanlygyny ýyldyrym çaltlygynda serinde aýlady. Hälki atyny ýüzin salyp gideniň-de şüdügi şübhesizdi. Ol hopugyp, suwa gark bolup barýanyňky ýaly, gepledi: —Men...şonda...jogabyňy beripdim-ä. —Bu, dogry. Aýtdym-a, söýgi derdi ýowuz eken. Wagt geçdi. Belki, doň ýüregiň erändir? —Juk, öňki jogabym. —Beýitme, Akmaral, men garyby köýdürme! Gyz atyny debsiledi. «Akmaral, Akmaral-how» diýip, Remezan aganyň-da, gygyrýan sesi eşidildi. Batman hyrçyny dişläp galdy. Akmaral Batmany göreninden, kän mahal geçmänkä, şagal ýodajygyndan täk özi pikire çümüp gelýärkä, ýene bir atly ýolunda keserdi. Ol başyny galdyrdy. Şeýle bir tolgunmady. Sebäbi bu pursat irdegiçde bolaýmalydy. Her hal, ýüregi alas-gopaslandy. Ýaňaklary çalaja gyrmyzylandy. Bu Balkandy: —Akmaral...Ol bimaksat ellerini owkalaşdyrdy: —Ýüz duşmana ýeke özüm garşy çykyp, söweşip biljek. Emma şumat garşyňa... Niçik aýtjagymam bilemok, aýdylýanynam. Ýöne meni telbe etdiň. Gyz atyny sowup, ugrabermek isledi. Balkan gabalap, atdan düşdi: —Ynan, ýüregim arkajyň ak gary kimin tämiz, gara niýetim ýok. Birdem saklan, diňle. Ol läheň göwresini aşak goýberdi. Çöke düşüp, Akmaralyň atynyň üzeňňisinden ýapyşdy: —Giň jahan dar maňa, jeren gözlim. Hem o dünýä, hem bu dünýäm meniň. Şirin muhabbetim... Akmaral atyny çalaja debisledi. Balkanyň eli üzeňňiden sypyp, sözüniň arasy kesildi. Gyz ýigide bakdy. Balkanyň syratly, uly göwresiniň çugdumlananyna, naýynjar keşbine haýpy geldi. Pyşyrdap gepledi: —Tur, oglan, beýtme! Balkan galyp, entirekledi. Dyzlarynyň ysgyny gaçansoň, Akmaralyň atyny söýgetlendi. Uzak ýerden ylgap gelen ýaly, haşlap dem aldy. Ýazykly çaga kimin, başyny galdyryp bilmedi. Şu aralykda Akmaral oýlanyp bildi: «Bi, Nähili, bolýa? Batman, Balkan meni söýýä. Men welin...Abany. Ýok, söýgi — bu elhenç dert. Girdap-ýuwdarhamy, apatmy? Haýsysy?...Wah, Balkan, ýigidiň güli, sen. Arman, imrigibem bilemok. Nädeýin men! Şormaňlaý bolmagymam ahmal. Göwnümiň tersine-de, gidip biljek däl. Bi, neressä, taýyňy başga ýerden gözle diýeýin». Ol ýüregine daş baglap, Balkana nazar aýlady. Balkan söýgüsini ret edäýseň, ýyldyrym urana dönjek şekillidi. Gyz kalbyna rehimdarlyk indi. Gowşap, saklandy. Birdenem: «Çüw, janawer!» diýip, jylawy silkip goýberdi. At segräp, ugruny düzdi. Akmaral gür ýylgynyň şahalarynyň arasyndan jyklap duran Batmanyň öňýajagazyndan geçse-de, görmedi. Arany açdy. Hemişe Akmaraly aňtap gezýän Batman, Balkan onuň atyna söýgetlenip durka gördi. Gyz onuň söýgüsini iki ýola açyk ret etse-de, tamasyny üzmändi. Şol sebäpli, Akmaraly irde-giçde böwrüne geçirerin öýdýärdi. Ikiçäk gören pursadynda welin, gabanjaňlyk ody gursagyny çirkizdi. Süňňini saklabilmän, gagşady. Ar almak hyjuwy depesine urup, gözi ýer görmedi. Haçan-da, Balkan güňe dönüp, atyna münüp gorgunladyp ugraberende sary ýaýyny oňa öwürdi. Ýöne wagşy gahargazapdanmy ýa-da batyr serdary atjak bolmagyň ýeňil-ýelpaý däldigindenmi, elleri saňňyldady. Barybir, peýkam ýaýdan sypdy. Ok Balkana degmän, aty ýürekledi. Janawar ýüzin ýykyldy. Batman jeňňellige sümdi. Seňselän Balkan birhapýukdan gözlerini açdy. Atyň aşagynda galan aýagynyň birini zordan aýyrdy. Atyna naýynjar seretdi. Endamy buza dönen janawar dem-düýtsüzdi. Balkan birbada dyzçanagyndaky ýiti agyryny unutdy. Atynyň başyny sylanda, okara ýaly goçak gözlerinden şorumtyk, gyzyn ýaş paýrady: «Wah, atymyň däl-de, öz janymy almaly ahyry!» diýip samranyny duýman galdy. Emma boljak iş eýýam bolupdy. Oňa etjek alajyň ýok. Balkan ýokary turmaga meýillendi. Başarmady. Ýüregi hut üzülerläp gitdi. Agyra çydaman, gygyrmazlyk üçin, dodagyny gan öýdürere getirip, dişledi. Töweregine ýaltaklady. Görmän, madyrdaşyp geçip barýan bölek atlysyna gara galdyryp, haýkyrdy. Olar yňyp gaýtdylar. Balkany getirenlerinde, Remezan aga külbesindedi. Ýanynda Akmaralam bar. Ol Balkanyň öňküsindenem beter garaörtlenen ejirli ýüzüni görende: —Eýgilikmi, oglanlar? — diýip, laňňa ýokary galdy. Arkan ýatyrylan Balkanyň golaýyna bardy. Ýigitler sulhdular. Dymşyp, gojanyň sowalyna jogap gaýtarman, batyra äňetdiler. Balkan yzadan gaşlaryny çytyp: —Atdan ýykyldym — diýip, kelteçe aýtdy. Remezan aga balagy çermäp dyzdan geçirdi. Gök-nil bolan damarlara seredip, sypaň-sermeň etdi-de, özbaşyna hüňürdedi: —Weý, oglan, ýykylar ýaly, at baş bilmeýän, özüňem gögele däl. Ýa-da aýagy kürüme didäýdimikä? Ýigitler böwedi açylan sile döndüler. Wagyrdy sesi asmana galdy. Ilki murtlarynyň uçlary çowluja biri dillendi: —Ýykylmandyr, atypdyrlar. Remezan aga-da, Akmaral-da bir müddetde oňa bakdylar. Goja güňleç seslendi: —Aý, goýa?! Soňra Balkanyň ýüzüni nazarlady: —Şeýlemi , oglum? Ol baş yrady. Remezan aga oýurganyp aýtdy: —Dönüklik — açyk duşmandan howpludyr. Sebäbi, ol ýeňsäňden atýar. Megerem, ýagy uzak ýol söküp gelen däldir. Içiňizdedir. Beýle bolsa, ýeňilmezek goşunam ýeňler. Goja ýene agyryly dyzy sypalaşdyrdy-sypalaşdyrdy-da, silkibräk, birden çekip goýberdi. Balkan «Wah» etmäge ýetişmänkä, hütürdi eşidildi. Çykan dyz ýerine girdi. Balkanyň ýüregi buza döndi. Dar külbe giňedi: —Eliň-ýüzüň dert görmesin, Remezan aga! Ol welin ýigitleriň birine tabşyryk berdi: —Towugyň ýumurtgasynyň sarysyny çalaýsaň, yzasyny tiz aýrardy. Bu ýerlerde ony nireden tapjak! Git-de, gamyş getir. Gamyş gözläp, uzaga gitmeli däldi. Oýtumda, derýa ýakalarynda boldy. Mähetdel etmän, äkeldiler. Remezan aga onuň birini saýlap, alyp, dikligine iki ýardy. Bir garyş çeninde kesişdirip, dyzyň daşyna sünneläp goýuşdyrdy-da, sarady. Ýanynda, dikelende daýanmak üçin, goşar ýogynlygynda taýak goýdy: —Birki gün gozganmasaň, tiz gutularsyň — diýibem tabşyrdy. Ýigitler derrew gökleň ilinden gelen Batmanyň ýokdugyny gördüler. Ýer ýykyp gözledilerem, tapmadylar. Olaryň bir bölegi daňa golaý geldi. Aljyraňňy ýüzleri, gaharlydy. Sesleri külbeleri sarsdyryp, ýerinden göçüräýjek bolýardy: —Gökleňlere çozalyň? —Öýlerine ot berip, ýumralyň! —Erkek göbeklisini gyralyň! —Şeýdeliň! Häzirlikçe serdarymyz Akmaral bolsun! Özem beletdir, o ýerlere! —Akmaral, Akmaral-how, daşary çyk, tiz bol! Akmaraldyr Balkan Remezan aga seretdiler. Goja sakgalyny daraklap, pähimlenýärdi. Ol ahyry agraslyk bilen başyny galdyryp, gysga gepledi: —Ýigitler, ýüregiňizi ele alybermäň. Gökleň iliniň günäsi ýok. Nätjek, gül meýdanynda demirtikenem gögerýär Akmaral ýeňillik bilen dem aldy. Batman ýoklugy bilenden bäri oňaýsyz haldady. Bu ýowuzlygyň sebäpkäriniň özüligini boýun alasy gelenokdy. Islese-islemese-de, dogry çaklamany saýlady: «Gabaňjaňlygyň işi bi...» Onsoň beter kibiti gysyldy. Daşyna-da çykarabilmedi. Hökümsiz jeza çekýäne meňzedi. Herhal, Remezan aganyň ýaňky sözlerinden soň, näme üçindir, teselli tapdy. Ýigitlerem ýuwaş-ýuwaşdan köşeşdiler. On-onki gün geçdi. Remezan aganyň hasabyndan Balkan saýhallyrak ýöräp gidibermelidi. Ol gün içinde taýaga söýenip, birki gezek daş çykýar. Ýogsam, içini hümledip ýatyr. Reňki sargylt kakyp ugrady. gürleşmegem hylalla. Ýüzünem keseräk sowýar. «Aý, ýok, ýigidiň başga güýçli derdi bar. Ýa o gökleň ýigidiniň şeýdip gidenini içine salýarmyka? Belki, atynyň ölenine aýňalýan däldir? Ol, janawar, dünýede bir taýsyz atdy. Älaýt, öz-ä, derdi elhenç şunuň». —Balkan, inerim, saňa näme bolýa? Dyzyň sagalmaly şumada sen. Ýigit sarsmady. Ýaşuly ileri -ileri omzady: —Aýt, oglum, belki, nepim deger. Içiňi gowzatsaňam, ýüküň ýeňlär. Ýogsam saralyp, solup, gözden ýitip barýaň. Ýigitleriňem göwni çökgünleşýä. Balkan ah çekdi. Remezan aganyň ini jümşüldedi. Şol bada, hälki pikirleriniň hiç haýsy däldigini köpi gören garry aňşyrdy-da, kesgitli gepledi: —Derdi-belaňy paýlaşaýyn, inerim. Balkan mundan aňry saklanmagy oňarmady. Dikeçlenip, uçlybrak başlady: —Remezan aga... bi dert... bi dert, çekerden çökder. —Aýdyber, oglum! —E-e-e...sen, Akmarala söz aýdyp bersene! —A-a, ilki özüň taryna kakyp görmediňmi? —Wah, gördüm-le. —Göwnemedimi? —Jogap bermedi. —Onda, çemini tapyp, aýdyp göreýin. Balkan ýokary turanyny bilmän galdy. —3— Aba Astrabadyň täze dikmesi Keçel Şahberdi soltana sowgat üçin on tohum baýtal bilen iki sany uçganaklap duran igdiş at alyp barýardy. Atly-ýaragly bäş ýigit hyzmatyndady. Gürgen derýasynyň ýakalaryna aralaşanlarynda öňde uly bolmadyk iki syrgyn göründi. Ortada gaýdagaýmalaşyk. Gylýallary güýzän çaýyrlyga ýaýratdylar. Biri ýanynda galyp, beýlesi şol tarapa eňdi. Bärden at daljykdyryp baranlarynda, bir müddet saklanyp, ser saldylar. Aýal-ebtat, oglan-uşak, uly adamlar garym-gatymdy. Sögüşýän, ýakalaşyp duranlar bar. Elleri taýakly, ýabanyň ujuna gyrkylyk daňanlar çeträkde çemelenişip durlar. Aba bularyň galmagalyndan baş alyp çykyp bilmedi. Özlerine ýa gözleri düşenok, ýa-da pitwa berenoklar. Ol gylkyjaklap, galawutly gygyrdy: —A-dam-lar, gulak asyň! Märeke oňa tarap seretdi. Del atlylary görüp müýnürgeşdiler. Sesleri tapba kesildi: —Bes ediň-ň!! Ýaşulynyň biri ýempäp golaýyna geldi: —Beg ýigit, amanlykmy? Onuň sakgaly titir-titir edýärdi. Ýüzem ganjaryp dur. —Essalawmaleýkim, ýaşuly! Aba atdan düşüp görüşdi. Märeke harasat gopup, diňene dönüpdi. Hiç kimden ses-seda çykanok. Ýaşulynyňam ýüzi az-kem durlandy. Sesi has ýumşaksy çykdy: —Gonagmyz bol, beg ýigit! —Ýagşy. Kethudaňyz barmy? —Obada ýok şumat. —Galmagalyňyz näme? —Aý... Ýaşuly başyny aşak saldy. Aba gop berdi: —Bolsa-da, bir emmasy bardyr? —Her syrgynyň dogmalary üýşüp, iki taraplaýyn iti uruşdyrypdyrlar. —Ýeri, onsoň? —Biri asgynlanda, beýlekini urupdyrlar. Itleri urlan tarapam olaryňkyny ýenjipdir. Şeýdip, möwjäp gitdiberipdir. Syrgynda bir item galmady. Tükel öldürdiler. Indem, seň sesiňe saklandylar, ýogsam gyrlyşýardylar. Aba geňirgänligini gizlejegem bolmady: —Be-ýe... Soňra märekä ýüzlendi: —Öýli-öýňüze dargaň! Märeke tolgunyp, üşerilişdi. Ýöne hiç kim butnamady. Goja dillendi: —Myhman töwellasyny alyň, adamlar! Märeke ýuwaş-ýuwaşdan dargady. Goja bilen ikiçäk galan Aba: —Eýýam, şeýdip, aralaýmazlarmy, ýaşuly?! — diýdi. Goja ýazykly halda başyny aşak egdi, ýöne jogaby başga täwüreräk berdi: —O mahal dil düşündirip boljak däldi. Bumat, garaz, myhman sarpaňy sakladylarmy nämemi... Aba syçrap, atyna mündi. Goja çynlakaý aýtdy: —Gonagymyz bol-da, beg ýigit! —Howlukmaç, puryja az, ýaşuly. Ýeneki bir sapar. Aba atynyň başyny yza öwrüp, gönükdi. Sähel gidende, ýaşuly gygyrdy: —Adyň näm-ow, beg ýigit! —Aba. —E-e-e...Aba diýdiňmi? Ol baş yrady: —Taňryýalkasyn, oglum-ow! Çaň-tozan eýýam atlylary gabalapdy. Goja tä olar çöňňelen gözlerinden ýitýänçä, elini kölegeledip, serede-serede galdy. Aba dagy şol gün Gürgen derýasynyň olumyndan geçdiler. Bu ýanyň sähralary çyglydy. Samana öwrülen dyz boýy otlar öl-myžžyk bolup, gyşarylyşyp-gyşarylyşyp ýatyrlar. Özlerem ter. Gürgenlilerde: «Tohumyňy ýere sep-de, orak mahaly geläý» diýen pähim bardy. Öküzlimi, erkeklimi güýzlük ak ekin ekmek üçin ýer sürüp ýörenler duşýardylar. Ýolagçylar öňküleri ýaly, bu gezegem oba barman, ýolda goş ýazdyryp, düşlediler. Guş-gumrular ören çeninde ugradylar. Guşluk mahaly bir türkmen obasynyň deňinden geçip barýarkalar, ýene bir wakanyň şaýady boldular: Obanyň çetinde märeke üýşüp durdy. Ortada biri mal ýaly nogtalanyp, gazyga dakylgy, güýlüp ýatyr. Aba haýkyryp salam berdi. Ýaşulular: «Waleýkim essalam, düşüber, begzada!» diýişdiler. Işşekçer jahylyň biri ylgaşlap, gelip, at tutdy. Türkmenlere mahsus uzak mahallap aman-esenlik soraşdylar. Ýöne ýaşululara çenli, ýüzleri salyk, sulhdular. Aba oňaýsyz ýagdaýa düşdi. Şeýle-de bolsa, wakadan gan ysynyň gelýänligini aňlap: —Aýyplaşmaň, adamlar, bu nä boluş?—diýdi. Hemmesiniň deregine Rahym ahuna çalymdaş inçebiçüw, uzynak goja jogap berdi: —Bolmasyz iş gopdy. Sen çözerden çökder. —Be-ýe-ýe...Sebäpsiz çöpbaş-a, gymyldamaz. —Ýöne-möne kişi däldigiňi at-ýaragyň, bezemen durkuň aýdyp dur. Emma, gaýtalaýan, senden agyr, oglum, bi. —Myhman hatyramyz bardyr, ýaşuly. —Ol-a, şeýle weli...Ata-hoja, ahun-işanyň töwellasyny alman durlar. —Düwün çözerden çiňiş-dä. —Hawa. Bolan iş şeýle. Bi, ýigit biziň taýpamyzdan. Gawun saklardy. Şu obanyň ýigdekçesiniň biri gije ogurlyga barýar. Bary-ýogy alanam iki gawun. Sakçy oýanyp «Dur, ho-ow!» diýip üç gezek gygyrýar. Saklanmansoň, atyp goýberýär. Wah, oglan başyňa döneýin. Iki gawuny dagy sorasaňam berýärler-ä. Ol ölýär. Sakçy sorap-idäp, daňa golaý öýlerine getirýär. Bizem, aşy-suwy berlensoň, mertlik edip, gapylarynda nogtalap dakdyk. Dädesi, garyndaşlary öldürip, ar almak isleýärler. Obamyzam goňşy. Garynja gatnawly özlerem. Indi o zatlar galyp, agzalalyk dörejek. —Hanyňyz nirede? —Astrabada gitdi, soltan täzelenipdir, gutlajak diýip. —Hymm...Huna ylalaşmadylarmy? Goja gaýtargy bermänkä, öýden dykyz göwreli biri çykyp azymly gepläp, köweldi: —Näm-aýt, Taňry soragçysymy sen! Ýeňsäňi el ýaly et, tizräk! Duranlar, ýigitler onuň ýüzüne bakdylar. Abanyň reňki agaryp, gözleriniň damarlary inçejik gyzyl çyglyma öwrüldi. Gylyjynyň sapyny şatyrdadyp gysymlady. Ýigitleri çala yşarat bolsa, ýaňkynyň kellesini togalamak üçin, galkyjakladylar. Köwek öwzaýyň bozuklygyny görüp, götinjekledi. Uzynak goja howsalaly aýtdy: —Begzada ýigit, deň bolma onuň bilen. O taýagyň ne başy, ne-de soňy. Aý, bir, köwegräk kişi-dä. «Häýt, eşşegataly, arman ýeri däl-dä. Beýtsem, gaş düzetjek bolup, göz çykarana meňzejek. Aý,bolýa-da. Her obanyň öz saňsary bolar diýerdi Rahym ahun» diýip, içinden oýlanan Aba tiz akylyna aýlandy. Öe girdi. Ojagyň gaýra çetinde orta ýaşan hortaň kişi maňlaýyny ýere degrerläp-degrerläp ýatyrdy. Uzynak goja-da içeri girdi. Aba oňa aýat okatdyrdy. Öý eýesiniň hal-ahwalyny soraşdyryp, gynanç bildirdi: —Men-ä, ýolagçy myhman.Tötänden geldim. Kalbyňa sowuk gar ýagyp, Hudaý kuwwat bersin! Beýle halda gaýratlylyk, giňgöwünlilik gerek. Bu zatlar aýdylandyr. Bolmasyz iş bolupdyr. Nätjek, Hudaý işidir. Ata, hojanyň töwellasyny almazlygam «ýagşy däl» diýerdi biziň Rahym ahunymyz. Ahunyň adyny eşidende öý eýesi başyny galdyrdy: —Okly taýpasyndanmy? —Hawa. —Be-ýe...Ejem okly taýpasyndandy. —Onda daýyň men. Aba az-kem ileri omzady. Içeri adamdan doldy. Orta saçak ýazyldy. Howa täzelendi. Uzynak goja gürrüňe at goşdy: —Rahym ahun guratmy! —Sag-salamat, il derdine ýarap, gezip ýör. Tanaýaňyzmy? —Öňräk Astrabada geçip barýarka, bir gije myhman bolupdy. Gaty okumyş eken. Aba öý eýesi bilen birhowa ýene gümür-ýamyr etdi. Onsoň turmaga rugsat sorady: —Rugsat -- Alladan. Myhmanym bol, dowar soýaýyn. —Sylagyňa Taňryýalkasyn, howlukmaç. Hun al-da, meniň ýumşumy bitir, ýegen. Öý eýesiniň ýene ýüzi boz-ýaz boldy. Oturanlara birlaý göz aýlap, şeýle diýdi: —Niçik maslahat? Garyndaşlaryndan, ses-üýn çykmady: —Adyňy aýt, daýy? —Aba. —Hymm...aý, bolýa,özümiz oňşarys. Aba daşaryk çykyp, daňylgy ýigidiň nogtasyny çözmäge-de howlugyp, gylyç bilen kesişdirdi-de, turzup goýberdi. Giç öýle Astrabada golaýlaşdylar. Indi howalaň gara dag üstlerine abanyp dur. Şäher şu dagy goltuklap otyr. Demirgazyk-Gündogarynda uly desga göze ildi. Geçip barýa\n birinden soradylar: —O nä? —Şanyň permany bilen gurulýar. Mübärek-abat galasy şol. Gutaryp barýarlar. Şa Tahmasp türkmenlerden çekinmän duranokdy. Gala harby goranyş berkitmesidi. Aba muny Astrabada baranda bilip galdy. Aba gylýallary soltanyň gaznaçydyr atbakarlaryna tabşyrdy. Bellenilen güni bezemen köşge girdi. Aýak aşagynda halylar lowurdaşýardylar. Astrabadyň han-begleri, serdardyr kethudalary içerini dolduryp, ýuwaşjadan söhbet guraşyp otyrdylar. Soltan tördedi. Aba onuň bilen görşende ulumsy han ýüzüne-de seretmedi. Seňrigini ýygrybrak, kese-kese bakdy. Bu az-kem Abanyň ýeňse damaryny gatatdy. Herhal, içerä göz aýlanda, gelenleriň arasynda iň ýaşydygyny bilip, köşeşdi. Çeträkde orun tapdy. Tenleri ýuka köýnekden görnüp duran üzümiň suwy ýalyjak owadan gyzlar pyrlanyşýardylar. Bu ýaş ýigidi galkyndyrman, näme üçindir, aňyrsyny bärsine getirdi. Ol gaşlaryny bürüşdirip, soltana ser saldy. Ter gara sakgally Şahberdiniň akjymak ýüzi derçigensoň, şar gara agta guluň biri baryp, ýelpemäge durdy. Ortada iýlip-içilýärdi. Dürli nygmatly kümüş mejimeler hatar-hatardy. Yragyň çüýşe golçalaryny, olaryň içindäki nogul-nabatlary, gantly kökeleri görmäge göz gerekdi. Berýoza agajynyň kökünden hem-de kümüşden nepislik bilen ýasalan pyýalalar, mis okaralar, altyn bulgurlar olara aýratyn gözellik berýän ýalydylar. Gowrulan berre guzularyň, keýikleriň, käkilikleriň etleri iýmeseň agzyňy suwartjakdy. Gymyz, agaranam üstesine. Soltana diňe tylla tagt kemterlik edýär, ýogsam tutumy şalaryňkyça bar. Beýle baý hem bol saçagy Aba ömründe ilkinji gezek görýär. Soltanyň özi bilen görşende göwnüýetmezlik edenligini içinden ýokuş görenligine uýaljyrap, ýaňaklary gyzdy: «Türkmen müň keren maml-ow. Eşek öz deňini gaşar» diýip, kelteçe oýlandy. Ýöne özüni tiz rastlap, gozganjyrady. Onýança aýlanyp ýören saky küýzeden kümüş pyýala garamtyl-gyzyl şerap guýup, eline tutdurdy. Hoşroý ys burnuna urdy. Aba pyýalany emaý bilen saçagyň gyrasynda goýdy. Bu ýüpek ýassyk ýassanyp, golaýjygynda gyşaryp ýatan, orta ýaşdan geçen türkmeniň gözüne ildi: —Içip görmänmidiň? —Hymm... —Abyzemzemiň suwundan kem däldir. Iç. Onsoň-da, sakynyň beren meýini beýdip harlanyňy soltan göräýse, göwni galar. Nireden özüň? —Etrekden. —Oklulardanmy? —Bildiň. —Ne ajap syratly ýigit ekeniň. Ol gymyldanda Abanyň buýralary titreşýän silkme telpegine göz aýlap goýberdi-de, çym gyzyl bolan ýüzüni beýlesine öwürdi. Şonda mähelläniň bu ýaş ýigide seredýänligini gördi. Şahberdi soltan Aba ýylanyň guşjagaza tiňkesini dikişi ýaly seredýärdi. Oňa henekler ýagyp başlady: —Soltanyň göwni gitdi. —Ah-ow, ol muňa şeýlekin hyrydar bakýa. —Maşalla! —Asyl, bi, erkek lybasyny geýen hüýr-peri bolaýmasyn? —Magşugyň aşygyna garaýşy ýaly öz-ä. Gülki çabgasy içerini doldurdy. Soltandan çekinýän tansçy gyzlaram bu owadan ýigide gaňrylyp-gaňrylyp äňetdiler. Aba syçrap, turup, gapa tarap gönükdi. Ol özüni masgaralanan hasap edip, eglenmän, Astrabatdan çykdy... —4— Ýigitler öwrülenlerinde ine-gana gaýdarys öýdýärdiler. Emma Aba alamana barýan ýaly atyny gyssap kowdy. Özem çytuwan halda. Içini hümledip, az gürledi. Şol keýpi bozuklygy bilenem öýüne geldi. Märeke sekiz ganat ak öýi doldurdy. Elbetde, ilkinji içeri giren Rahym ahundy. Ol hal-ahwal soraşyp, soňra soragly bakdy: —Niçik, ogul, soltan? —Mes, ol, ahun aga. —Sowgatlary haladymy? —Halandyr. Abanyň gysgaça jogaplary, buz ýaly sowuk ýüz keşbi gojanyň-da, beýlekileriň-de maňzyna batmady. Ýürek gysgynç dymyşlyk höküm sürdi. Gelenler şol durklary bilenem ýuwaş-ýuwaşdan dargadylar. Iň soňundan Rahym ahun turdy. Goja gapydan çykanda egni agyr ýükli ýaly, ýegşerilip gitdi. Bu Abanyň gözünden sypmady. Gaýyň öňüsyrasyndaky alamatlar görnüp dur. Mähelle muny duýdy. Aba ýalan-ýaşryk sözläp, göwnüniň tersine gidip bilermidi? Bilerdi. Ýöne keýpi bozuklygyny gizlemegi başarmady. Şeýdibem, ses-üýnsüz hakykaty aýtdy. «Egri biten uzyn gamyşdan, kelte bolsa-da, gönüsi ýagşydyr» diýerdi Rahym ahunyň özem» diýip, pikir öwürdi. Ýoňsuz mahal geçdi. Her kim öz iş-derdi bilen güýmenip ýördi. Şeýle günleriň birinde Abanyň işiginde çal saç aýal göründi. Ýarym-ýaş eňreýär. Eşek münüp gelipdir, obasy daşrak bolmaga çemeli. Aba oňa höre-köşe edip, rahatlandyrdy: —Kim göwnüňe degdi, gelneje? —Soltanyň öýünde ölmedigi. —Şatyr begmi? —Şo, çöpdüýbi. —O nä! —Salgyt tölemäge gurbum çatmady. Öwezine gyzymy süýräp äkitdi. Aba laňňa galdy-da, dişlerinden syzdyryp gepledi: —O haramzadanyň gözünde ot ýakmaly. Ýaňrak ýygnadylar-a, salgydy. —Hawa, beýgim. Şonda syryp-süpürip üzülişdik. Ýene-de... —Gidiber, gelneje. Nirede obaň? —Hajygowşana golaý. Kän bir göwni suw içmedik zenan yzyny gözleý-gözleý gitdi. Şatyr beg Şahberdi soltanyň garyndaşydy. Okly taýpasyna wekil belläpdi. Aýalyň gyzynyň süýrelmegi öňki kinesiniň üstüne urna boldy. Aba şatyr-şutur atyna atlandy. Ony ikindinara obalaryň birine aýlanyp ýörkä tapdy: —Ýer-ow, beg, bi nä boluş? —Näme bolupdyr? --Taňry salamyny ýuwutdyňmy? —Salgyt ýygnalýar. -- Gyz süýrelýär?! Şatyr begiň gyňralmasy artdy. Abanyň öwzaýynyň bozuklygyny aňyp egri gylyjynyň almaz sapyny gysymlady. Ýanyndaky üç serbazam şeýtdi. —Syçan gaplaňdan hasap sorarmy? Tersine bolaýmasyn, ýal ýagysy. —Häýt, seniň bir enesi ýalamadyk ...Aba göni üstüne sürdi. Olam gaýtdy. Ortada sataşdylar. Aba tilsim edip, göz açyp-ýumasy salymda begi kerçedi. Ýigitlerem serbazlary atdan agdaryp, çapdylar. Beýle ganly wakadan soň Şahberdi soltanyň sülsatlary bilen döküljegi äşgärdi. Gedem soltan pähimlenip, işiň magadyna ýetip, anyklamakdan asgyndy. Aba-da, äwmän oturmady. Ilki pytraň haldaky oklulara çaparlar ýollady. Jeňe ýaran atly-ýaragly Abanyň syrgynyna süýşüp ugrady. Beýleki taýpalara-da, çaparlar gönderildi. Abanyň soltana baş galdyranlygy Etrek, Gürgen, Astrabada - ýaka türkmenlerine ýyldyrym çaltlygynda ýaýrady. Bu ata-baba eýran gyzylbaşlaryndan, Horezm hanlygynyň zulumyndan horlanyp gelýän ilaty gylawlandyrdy. Uly lager emele geldi. Aba onbaşy, ýüzbaşy, hatda müňbaşy goýuşdyrdy. Iki müňbaşynyň her haýsyna Balkandyr Akmaraly ikirjiňlemän belledi. Ol gyzyň gabat gelende özüne ogrynça ýangynly bakýanlygyny syzdy. Özem şol täwüre äňedýärdi. Ýöne häzir muhabbet günleriň, aýşy-eşretiň mahaly däldi. Ene toprak, ar-namys gyl üstündedi. Üňsüňi pytratman, çugdumlamalydy. Ol muňa aňryýany bilen düşünýärdi. Nökerlere berk düzgün girizdi. Gündizine harby tälim öwrenýärdiler. Obalara pytramak, mal gara el garmak gadagandy. Bir gezek gijara südenekledip, nökeriň birini getirdiler. Aba oňa hyýrsyz bakdy: —Günäň näme? Nöker buýtar-suýtar etdi. Serdar azym urdy: —Saňa aýdylýar! Ol süllerip, ýere äňetdi. Getirenleriň biri dillendi: —Serdar, bi öňräkden bäri biziň gulagymyzy gazap gelýä. —Maksady näme? —Soltana gulluk etmäge äkitjek bolýa. Gitmedik. Ýaňy gaçjak bolup durka tutduk. —Dönük, gizlin gaçmagam oňarmadyk bolsa, hiç tarapy-da gönendirmez. Gümläň! Ysgyn-mydary gaçyp, ýüzüne öliniň reňki uran nökeri süýrekläp äkitdiler. Aňtawçylar basym Şahberdi soltanyň bäri goşun çekip gelýänliginiň habaryny getirdiler. Aba harby maslahat geçirdi. Her kim öz matlabyny aýtdy. Ilki Gürgenden gelenleriň müňbaşysy söz aldy: —Etrek derýasynyň ýakasynda goranyş berkitmesini gurmaly. Tizden-tiz obalara çuwal salgydyny salmaly. Gumdan dolduryp goýubermeli. —Gul batyr mamla — diýip beýleki biri ony goldady. —Aý, büýä birhiliräk —diýip, Balkan batyr olara garşy çykdy. —Birhilirägiň näm-aýt? —Bukulyp ýatmak çemsiz-dä. —Bukulmak bolýamyşmy şo? Söweş tilsim-ä, bilseň. —Men-ä, Balkan batyry goldaýan Hemmeler Abanyň tagallasy bilen çagyrylyp, gyrada sakgalyny daraklap oturan Remezan aga ýalta bakdylar: —Köpiňiz ýaş. Söweş tejribäňiziň ýöwselligi görnüp dur. Jeň başlanmanka, goranyş saklamak — eýýäm ýeňlişdir. Duşmanyň öňünden çykmaly. Hüjüm etmek — goranyşdyram. Diýmek, bir okda iki towşan urmaly. Şeýtseňiz, özüne göwni ýetip gelýänler aljyraňňylyga düşer. Sebäbi beýderler öýdüp tamakin däldirler. Jeňde aljyradyňmy, gutardygyň biläý. Indi sowukganlylyk bilen iki tarapy dykgatldy diňläp oturan Aba serdara seretdiler. Elbetde, jemleýji söz şonuňkydy: —Goja bütinleý dogry aýdýa. Guş-gumry örmänkä ýola düşmeli. Aňtawçylar şumatdan ugrasyn. Ýassy çemesi berlen gysga buýruk şobada nökerlere ýaýradyldy. Daň säherde Remezan aga keskelläm gitmäge göwnemedi: —Näme beýdýäň, Remezan aga? Ilki soran Balkan batyr boldy. —Balalarym, men aýagyny göre sokup oturan garry. Kowha-kowa, gaçha-gaça eýgermerin, jeň adamsy däl-de, öý adamsy. Wah, şumat ýigrimi bäş-otuz ýaş dolanyp geläýse, bilýän-le, nätjegimi. Goja hamsygyp, atyna tarap gyrmyldady: —Ugur hanjak? Balkan batyr ýene sorady. Goja kürtdürip, oňa tarap öwrüldi: —Batyr oglum, sümelgäm bar, daglarda. Türkmen topragyny öweý däl-de, ene topragymça görýän. Gylyjyňyz kesgir, ýaragyňyz atgyr bolsun! Goý, şo taýlarda amanady tabşyraýyn. Balkan batyr sesini çykarmady. Oňa özlerinden sogrulyp galmagyň agyr düşýänligi görnüp durdy. Ýüzi sörtük çawlan ýaly, öňküsindenem beter gara örtlenip, gözleri çym gyzyldy. Mundan aňry gepletseň, aglaýjak ýalydy. Ýöne Balkanyň göwnüne ony haýsydyr bir güýç saklap biljekdi. Ol nämekä? Batyr böwrüne diň salyp, birden ýere bakyp duran Akmarala naýynjar seretdi. Gyz sözsüs düşündimi ýa-da şu pursat göwün matlabyny etmek küýüne geldimi, garaz, ylgap, Remezan aganyň öňüne geçdi: —Menem gitjek! Öli ýeriňde öli, diri ýeriňde diri. —Menem şeýle! Balkan-da, ylgaşlap bardy. —Beýdip, bölünişik döretmäň, guzularym. Bi, Abanyň biloňurgasyny omurmakdyr. Nökerler süýşüberdiler. Remezan aga ho-ol ortada galdy. Onuň gözleri çygjardy: —Bolmad-ow!.. Göwresini lampa aşak goýberdi. Gamak ýaly ýeňlän gojany göterip, atyna mündürip, kowçum-kowçum bolup barýanlara tarap ýüzüni öwürdiler. DOWAMY BAR © Annatagan NURGELDIÝEW | |
|
| |
| Ähli teswirler: 0 | |