Gara ýatlama:

Megerem, menem şo wagt 6njy klas bolsam gerek. Ikilikçidim, mekdebe gitmäni halamokdym. Şonsuzam 2nji sentyabrdan 1nji dekabra çenli pagta äkidyädiler.

Ýanwardy, fizika mollym maña olimpiada gitmeli diýdi. Haýran galdym. Birinjiden men ikilikçidim, ikinjidenem bir gapdaly sanly sapaklardan dwaždyý ikilikçidim. Bir doganym bäşlikçi eken (kakam ýaşka ökde eken), belki menem bilsemem bilmediksireýändir öýdendir, bilemok.

Gitdik. Goşa list berdiler, tagta matematikañka meñzeş mysal ýazdylar. Menem şübhelenýän: ýalñyşyp matematikañka geläýdimmikäm. Sebäbi fizikada mysal badygyny birinji gezek görýän. Öñümdäkiden sorap anykladym: fizika eken. Goşa liste mysalyñ berlennem göçürmedim. Arassajalygyna tabşyryp çykdym. Daşary topugyñdan gar. Sowuk. Ir çykamsoñ hiç kim ýok, çola. Typaýmaýyn diyip yuwaşjadan yöräp barýan. Añyrda 8-9 sany oglan sygyryp-gygyryp ellerini bulaýalar. Bardym. Olar hem uly hem köp bolansoñlar urarlar öýtmedim...

uruldyňmy, olimpiatçy-fizik? :-)

Ýöne hiç yerime şyram düşmedi. Çala burnum ganady.

Ilden, il diýýänim Seýitmyrat bilen Myhmandan kem galmajak bolýan ýalam welin.... menem bir gezek gidipdimäý olimpiada (bilemok, ýaryşmy, olimpiadamy.. öz-a ýaryşylýady).
Gitdim, gitdim diýýänim gidirdiler.
Predmet - Hukuk (ýürist Bagabadyň gözi tegelenýändir şu mat :-)).
Öňünden aýdaýyn. Bilýän zadym ýok. Nädip o ýere düşenimem ýadymda däl.
Klasa saldylar. Aýratyn oturtdylar.
Öňde mekdepden gelen mugallymlar (Žüri), biziň taryh-hukuk mugallymyzam bar arasynda. Gowy adamdy, saçy ýokdy. Saçy ýok bolsa gowy adam bolýamy? Bilemok.
Onsoň sorag soradylar, ýagny mesele çözdirdiler. Mesele şeýle: biri serhoş bolupdyr, köçede ýykylyp uklap ýatyr. Ýanyndan geçip barýan birem onuň jübüsinden Lenin kelle gyzyl 10-lygy alypdyr. Indi şeýle ýagdaýda kime näme jeza berilýär - diýen ýaly mesele çözmeli.
Alyp baryjy mugallym pikirlenmäge wagt gutaransoň ýeke-ýeke gatnaşyjylaň ýanyna baryp jogabyny aýtdyrýar. Mugallymlaram diňläp ball goýýar.
Her kim bir zat diýýär, kanun diýýä, statýa diýýär, kodeks diýýä....
Meniň gezegim geldi. Mugallym ýanymda jogabyma garaşýar. Men:
– Ol-a içmesedi, beýlekem ogurlamasady.
Mugallym bir maňa, birem žüridäkilere seredýär.
Gözi tegelenýän bolmagam ahmal... Durdy-durdy-da ýylgyryp ýanymdan aýryldy.
– Niräk?
– Hotak!
Ertesi gün mugallymymyz, kellesi kel mugallymymyz: "Tropikana! Düýn daş etdiň, Malades!" diýip hahahaýlap güldi.
Aýtdym-a men kel adamlar gowy bolýa diýip.

"matmy şü?" diyip, birinji çybygy döwäýmäýin.

"Hukuk" däldir-laý. Diýäýýänsiňiz-dä.
"Kanunçylyk" ýa-da "Jemgyýeti öwreniş" dersidir. Çünki mekdep okuwçylaryna "hukuk öwreniş" (правоведение) ýa-da "döwleti öwreniş" (государствоведение) ýa-da "döwletiň we hukugyň nazaryýeti" (теория государства и права) derslerini öwretjek bolmak, edil, mekdepde geçilýän anatomiýa dersiniň deregine osteologiýany, sindesmologiýany, miologiýany, splanhnologiýany, endekrinologiýany, newrologiýany, angiologiýany, esteziologiýany we ş.m.-leri öwretjek bolana çalymdaşrak bir zat bolýar.
Bu bir.
Ikinjidenem, ýokarda agzalan "kanunçylyk" atly ýa-da "jemgyýeti öwreniş" atly, milli kanunçylyk hakda gysgajyk, tezisleýin, tanyşdyryş maglumatlaryny mümkin boldugyndan ýöntemleşdirip berýän ders boýunça bäsleşikde (ýa-da olimpiadada) haýsydyr bir ýuridiki kazusy hödürläp, ol boýunça-da ýuridiki taýdan dogry we hereket edýän kanunçylyga laýyk netije çykarmagy talap etmegem, edil mekdep okuwçysynyň eline skalpel tutduryp (abdominal operasiýa-ha diýmäýin, beý diýsem öte geçdigim bolar :-)): "Şu furunkuly kesip aýyrsana! Bu kyn zat däl-ä!" diýene meňzeş bir zat bolýar.
Kerim aga aýtmyşlaýyn: "Ýene-de bir söz, magtanmak däl, öwüt däl" ýöne jenaýat hukugy boýunça praktikumlary işläp, onda beýan edilen wakalarda ol ýa-da beýleki subýektleriň hereketlerini dogry kwalifisirlemek, ýagny dürs maddalaşdyrmak, ýokary okuw mekdebiniň III kursynda geçilip başlanýar.
Bu praktikumlar "Jenaýat hukugy" dersiniň Aýratyn bölegi geçilende ulanylýar. Ondan öň bolsa bir ýyllap talyplar şol dersiň umumy bölegini öwrenýärler. "Jenaýatyň düzümi" (sostawy) diýen ýekeje temaň özi birnäçe leksiýa sapaklarynda berilýär. Soňam söhbet we amaly sapaklarda, ýagny seminarlarda we praktiki iş sapaklarynda berkidilýär.
Täk çito, bir dostumyň aýdyşy ýaly: "eýle bolmasa, beýle bolmaz-la" :-).

Täçgeldi aga hormatym uly. Elem, galamam işleýän žurnalist. Onuň birnäçe alymlar bilen awtordaşlykda ýazan, 2011-nji ýyldamy, 2014-nji ýyldamy çykan Owadandepäň, Nediriň üzümçiligi, Türkmenistanyň gadymy üzümçilik medeniýeti, Büzmeýiniň toponomikasy hakynda neşir edilen işinem hezil edip okadym.
Ýöne, şü "Soýuz hem garaşsyzlyk" aýratyn kitapçajyk bolup çykaýan badyna okanymda, bir ýerinde ýaşuly, belki gahar üstünedir ýa-da şo döwürdäki umumy eýforiýa berlipdir, eger-de bärlerini Rus imperiýasy däl-de Britan imperiýasy basyp alan bolsa, geçen asyryň 50-nji ýyllarynda azat bolup, kän üstünlikler gazanyljakdygyny ýazypdyr. Gögele-de bolsam şol ýeri hiç maňzyma batmandy. Sebäbi göz öňümde Wereşaginiň çeken suratyndaky sipahlaryň pitnesinden soň toplaryň niline daňlyp atylýan adamlar janlanyp durdy.
Ýöne soňam wagt geçdi. Arhiwlerden maglumatlar çykyp başlady-da, takwa pionerligikden takwalyk bilen geçip takwa komsomollyga barýan ýola zarba uruldy.
Lenin-ä ganojak sifilitik bolup çykdy, Stalinem ganojak paranoik.
Gökdepe, Gazawat, 1916-njy ýylyň Etrek, Tejeni, ganly ýanaral Madritow, soň Ýeroýlanduz, 37-nji ýyl...

Ýatlamalaň reňkem uzagyndan üýtgeýän eken.
Gulluk edýärkäk bir ofiserimiz - kyrkdan agyberen rus adam: "Ine wagt geçer, şu gulluk edişiňizi heziller edip, süýji gussa (nostalgiýa) bilen ýatlarsyňyz!" diýýädi. Bizem: "Süýjüdip ýatlammyň-aý? Görmejegemiz, ýatlamajagymyz sizsiňiz-le!" diýip oňa eşitdirmän hüňürdeşerdik.
Dogry aýdypdyr.
Ýatlaýan ekeniň.
Şoň üçrib, "biraççyk" häwlukmasaň, "gara" ýatlamalaňam dura-bara "gülgüneleşmegi" ahmal :-).

Bagabat kaka. Jypdyramok. Gidipdik (gidiripdiler) şo ýaryşa. Şo soragam berdiler.
Bir bulaşdyrýanym şo ders “jemgyýeti öwreniş” bolaýmagam ahmal. Klasam 8 bolmaly.

Näme diýenlerinde-de gögelelerde näme günä bar?
Öwredenlerini aýdar.
Äkitseler gider.
Oturtsalar oturar-da.
Gep öwredýänçilerde.

Hukuk diýip sapak bolan bolmaly. Garaşsyzlykdan öñräkkilerde.
Meñ yadyma düşýar. Mekdepde Bizi Jemgiýeti öwrenişden saçy Puşkiniñ saçy ýaly mugallym okadardy. Hiç kim hakyky adyny tutmaýardy. Hemmeler Puşkin mugallym diýerdi. Puşkine meñzeýärdem,. Bir gün dayzamyñ gyzy (ol mugallymdy, başga şäherdedi) bir kanikulda bize baranda mugallymlarmyz bilen gyzyklanyp başlady. Haysy sapakdan kim okadýar diyen yaly. Jemgiyete gezek gelende ol ýylgyryp bir wakany gürrüñ beripdi: "Ol mugallymyñyz bizi hukukdan okatdy. Onsoñ birinji sapakda özi bilen tanyşdyrdy. At familýasyny aytdy, ikinji sapakda bir gyzy turuzyp (ol gyz birinji sapakda ýok eken) gyzyñ at familýasyny sorady, gyz famiýasyny aytdy, soñ
" men kim" diyse ol gyz "Siz A. S. Puşkin" diyip çyny bilen aýtdy diýip gürrüñ beripdi. Jemgiyeti öwreniş soñ bolan bolaymasyn.

Biz okaýakagam (90lañ soñy 2 müñleñ başy) hukuk sapagy bolan bolmaly. O sapaga girenim ýadyma düşenok, ýöne atestatymda hukukdan baha (3lük) bar eken.

Jemgyýeti öwrenişden baha ýok. Diýmek o sapak o wagt ýok.

Attestatda göni: "Hukuk" diýlip ýazylypdyrmy?
Belki başga zat ýazylan bolaýmasyn?
Mysal üçin: "Türkmenistanyň kanunçylygy" ýa-da "Kanunçylyk" ýa-da "Hukugyň esaslaryny öwreniş" we ş.m.
Eger-de gönüden-göni "Hukuk" diýlip ýazylan bolsa, onda şol dersiň adyny oýlap tapan ýa başga hünärden "spesialistdir" ýa-da hemme zatdan başy çykýan "herşeologdyr" ýa-da öz spesi/diplomy ýurisprudensiýa bolsa-da şol professiýanyň ýelesinden-ä däl ygyndanam geçmeýän çalasowatdyr.
Sebäbi "Hukuk" diýen düşünje "Kanunçylyk" diýen düşünjeden has giň düşünje. Elbetde pozitiwistler bu iki düşünjäni biri-birine barabarlajak bolup, edil hüwiň hamyny globusa tartana çalymdaş, nijema (nobatgulyçyladym) ýyllar jepa çekip gelýärler. Ýöne olaram pozitiw hukuk bilen ius naturale-ni (tebigy hukugy) biri-birinden saýrylaşdyrman bilmeýärler. Hukuk bolsa hatda diňe bu ikisiniň jemindenem emele gelmeýär.
Pozitiw hukuk tutuş kanunçylyk bolsa, tebigy hukuk adam dünýä inende onuň bilen bilelikde emele gelýän hukuklar bolsa, "Hukuk" diýen düşünje hukuk doktrinasynam, hukuk adatlarynam, hukuk medeniýetinem, hukuk aň-düşünjesinem, hukuk etikasynam, hukuk mentalitetinem, hukuk psihologiýasynam öz içine alýar. Kriminologiýa, kriminalistika, wiktimologiýa, konfliktologiýa ýaly hukugyň böleklerin-ä agzabam durjak däl. Bu närseleriň her birem hukuk ylmynyň özbaşyna bir institutynda öwrenilýär we aýratyn hukuk dersi hökmünde öwredilýär.
Köçede ýa-da mekdepde gysgaldylyp haýsy okuw predmetiniň haýsy döwürde/ýyllarda nädip aýdylandygynyň gürrüňini etmeýärin-de, şuny aýtmakçy bolýan-la. Onam diýjek bolýanymy düzüwli düşündirip bilmedim öýdýän.

Agşam öýe baramda attestatymy hökman görjek nesip bolsa. Bir hukuk sözünä gördüm.

Ýörite gördüm. Türkmenistanyñ döwlet we hukuk esaslary eken.

Ine indi ýapa degdi. "Döwlet we hukuk esaslary" - dersiň bu ady orta mekdebiň okuwçylaryna öwredilýän/öwrediläýjek zatlaryň mazmunyna laýyk bolýar.
"Tapawudy näme?" diýip soramagyňyz mümkin.
Waka bilen jogap bereýin :-):

Bir dostum bar. Kompozitor. Özem hakykysyndan bolmaga çemeli. Sebäbi hemme zadyňam "hakykylary" birneme " bu dünýäň adamsy däl, sähneräk" bolýar-a. Olam bir ýere gidip barýarkaň birdenkä özüni unudýar-da, sag eliniň barmaklaryny birgeňsi gymyldadyp, howada "pianino çalmaga" başlaýar. Özem nämedýänini aňşyranok. Onsoň birsalym oňa päsgel bermän ýöreýäň-de, howada "çalýan sazyny dynýar" welin, soraýaň:
-Dos, näme çaldyň-aý şumat?
-Häh?!-edýär, ilk-ä. Soňam serine gelýär-de, müýnli gyzarýar:-Äý: "Juzeppe Werdiň "Trawiatasyndan" bir heňiň dutar mukamy goşulan täzeçe aranžirowkasy nähili bolarka?" diýen pikir kellä geldi-de, şony synap gördüm-läý :-).
Ine şo dostam käte özüňe lezzet berýänje oýa gümra bolup, hiňlenjiremäge başlaýaň welin, ýüzüni ejirli çytýar-da, özelenýär:
-Agamjan! Gaýrat et! Senbir aýdym aýtmasana! Duranja ýerimde diriligime çüýredýäň-dä meni!
Elbetde "bilbil owazymyň" berýän "lezzetine" çydap bilýän däldir-dä.(Şuny dogrusy: "ezýetine" diýip okasaň meň pikirimçe, has dogry bolaýmagy ahmal :-)).
Megerem, islendik hünärde-de dissonans gaty "gulaga ýakymsyz eşidilýän" bolmaly-da.