Ýene taryhdan:

Efiopiýa öñler Habaşystan diýilýän eken.

Ilkinji azançy Bilal Habaşyñ (r.a) asly hem şol ýerden bolmaly.

"iki garadan tomuzagyñ piri öner, Bir ak bilen garadan Allanyñ Nury öner.." diyip bilýädim.

Hebeşmi - Habaş?

Diñe azaba ýaşaýan halk, Alla rehim etsin

Türkçe hebeş, türkmençe habaş

habeş

HEBEŞI [heveşi], at, kön.s. Ýerligi Hebeşistandan
bolan garaýagyz adam. Hebeşi sypatynda özüni gul edip,
bende bazarynda ... müň tylla berip, Garyby satyn aldy
(″Şasenem – Garyp″).

Çeşmesi: Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi. Iki tomluk. I tom. A–Ž. – A.: Türkmen döwlet
neşirýat gullugy. 2016. 551 sah.

Hebeş ]حبش[ ýer-ýurt ady, Efiopiýa, Hebeşistan: Hindi-le Hebeş, Rum-u Hata husnuň ilinde (KB, 213-1). Hind-u Hebeşe gatdy, ýüzüň Türk-u Fereňi (KB, 85-16).

Çeşmesi: Gadymy türkmen sözlügi. Aşgabat, 2007. 340 sah.

Сдаюсь

Bir sapar o kenardadym - kiçijekdim. Atam azançydy. Menem atam bilen mesjide (metjide) gidýädim. Bir juda ýumşak häsiýetli ýaşulam barýardy, özem goşgam ýazýady. Şol bir gün maña ullakan, mähirli ýüzüne gelşip duran ýylgyryş bilen "Habaşy:ñ agtygy" diýdi. Menem düşünmedim. Olam ilkä düşünmedigime begenýän ýaly etdi, soñam süýjülik bilen Bilal hakda aýdyp berdi. Şonda gulagymda galypdyr Habaşy sözi.

Arapçasyndan okasañ habeş bolýan eken. Bizde-de adatça birinji bogny nähili aýdylsa, soñkularam şeýle aýdylaýmasy bar-da.

Türkmen diline özge dillerden geçip, soňra "özümiziňkileşen" alynma sözler juda kän. Olaryň köpüsiniňem ömri ýüz-ä däl müňýyllyklara barabar. Mysal:
Ýasmansalyk obasy öň iki oba bolan: 1.Ýasman; 2.Salyk.
"Ýasman" sözüniň gelip çykyşy: gadymy pars, pehlewi dilinde, semen (abhar, sarygül) gülüne “ýasemen” diýilýär. Bu obanyň ady baryp-ha miladydan öňki 4-5 asyrlarda Ahemeniler döwleti döwründe-de agzalýan ekeni. Soňra Sasany şalygynyň ýazgylarynda-da bu obaň ady bar ekeni.
Ýa-da, arap dilinde "me" goşulmasy ýeri, ýurdy, degişliligi aňladýar.
Şoň üçinem türkmen diline arap dilinden geçen käbir sözler hakda:
Metjit (mesjit) - me - ýer, sežd - mynajat, tagzym, doga-dileg, "sežde edilýän ýer";
Medrese - me - ýer, ders - sapak, öwretmek, "öwredilýän (ders berilýän) ýer";
Mekdep - me - ýer, kitap - ýazylan ýazgy, ýagny "ýazgy (kitap) okalýan ýer".
Aslynda şu kitap sözi meselesinde wikipediýa akga-da, köp alymlaram bu sözüň arap sözüdigini nygtaýarlar. Ýöne has irki çeşmelerde bu sözüň arap diline gadymy pars, pehlewi dilinden geçendigi agzalýar. Ki - ýazmak, kän, dab - ýazgy. Bu gipotezaň dogrudygyny "dab" diýen gadymy sözüniň başga-da kän sözleri emele getirmek üçin ulanylandygy delillendirýär. Mysal üçin: "diwan" - "dab - ýazgy, an - ýer, ýazgy ýazylýan ýer" ýa-da "dabir (mürze, hatdat, kätip) - ýazgyçy".
Gadymy asyl türk(men) diline bolsa käbir kadadan çykmalary nazara almasaň, aglaba köp sözlerde bogunlarda çekimlileriň sazlaşygy, dürslügi mahsus bolupdyr. Mysal üçin, birinji bogunda ýogyn çekimli gelse, ikinji bogunda-da ýogyn çekimliň gelmegi, birinji bogunda dodak çekimli gelse ikinji bogunda-da dodak çekimliň gelmegi we ş.m.

Üçünji suratda hebeşi çagasynyň tigirläp barýany - Orazmyrat Myradyň "Ilkinji ulagy" eken...

Kim bilýär, ençeme ýyl geçer, belki, şol tekeri tigirläp barýan çagajyk şahyr bolup ýetişer, beýnisiniň ýülügi çogup, sakgal bolup ýüzüne çykar, şol çalymtyk sakgalynam çilim tüssesine garyp, goşgyň arasynda şu suratda oýnap ýörşüni ýatlar-da, "ilkinji ulagy" hakda gelen pikirlerini ýüzugruna ýazga geçirer. Ol ýazany" ትግርኛ.pylan.et diýen ýaly saýtda paýlaşylar.
Onsoň ol ýer üçin ekzotik miwäň adyny lakam edinen adam - Paýendeki ýa Tarlawuk diýen ýaly biri - saýtda "Türkmenistana gidýäs" diýen ýaly fotoreportaž ýerleşdirer. Onsoň ol ýerde-de başga biri Orazmyradyň çaga wagty obasynda tekeri tigirläp ylgap barşynyň suratyny görüp, şeýle oýlara batsa....

o teker tigirleýän çagalaň suratyny göremde meňem Orazmyrat dädäň "ilkinji ulagy" ýadyma düşdi. ýöne daşyma çykarman oňdum.

sussupes kaka, o "türkmenistana gidýäs" pikiriňem kem görmedim.
gidip bilerin (wize alyp bilsem) :-)

bizden soňkulara ýadygär bolar ýaly REKLAMA etmeli bolup ýaty.

Orazmyrat Myradow. "Meniň ilkinji ulagym"